Author: [email protected]

โรคไตที่พบได้บ่อยๆ จากการที่เราได้ทราบแล้วว่าโรคไตมีสาเหตุได้มากมายตามที่กล่าวมาแล้ว ในที่นี้จะกล่าวถึงเฉพาะโรคที่พบได้บ่อยๆเท่านั้น โดยแยกเป็น 3 กลุ่ม กลุ่มแรก โรคไตที่ทำให้เกิดไตเสื่อมสภาพ หรือไตวายเรื้อรัง ได้แก่ 1. โรคไตที่เกิดจากการอักเสบของไตอันเนื่องมาจากปฏิกิริยาการต่อต้านเนื้อเยื่อตนเอง 2. โรคไตที่เกิดจากเบาหวาน 3. โรคไตที่เกิดจากความดันโลหิตสูง 4. โรคไตที่เกิดจากนิ่ว หรือการอุดตันของระบบขับถ่ายปัสสาวะ 5. โรคไตที่เกิดจากโรคเก๊าท์ 6. โรคไตที่เกิดจากการติดเชื้อต่างๆ 7. โรคไตที่เกิดจากยา สารเคมีและสารเป็นพิษต่างๆ 8. โรคไตที่เกิดจากไขมันอุดตันเส้นเลือด 9. โรคไตที่เป็นมาแต่กำเนิด กลุ่มที่ 2 โรคไตวายเฉียบพลัน ทำให้ไตหยุดทำงานอย่างกระทันหัน สาเหตุที่พบได้บ่อยๆ ได้แก่ 1. สภาวะช๊อกที่เกิดจากการเสียเลือด เช่น อุบัติเหตุ บาดแผลที่เสียเลือดมาก เลือดออกจากกระเพาะ, แผลในกระเพาะอาหาร ฯลฯ 2. สภาวะช๊อกที่เกิดจากการติดเชื้ออย่างรุนแรงทุกชนิด 3. สภาวะช๊อกที่เกิดจากโรคหัวใจล้มเหลว 4. สภาวะช๊อกที่เกิดจากการเสียน้ำและเกลือแร่ เช่น ท้องร่วงอย่างรุนแรง 5. โรคไตวายเฉียบพลันจากยาบางชนิด เช่น ยาปฏิชีวนะ สารเคมี ยาจีน ยาหม้อ สารเป็นพิษต่างๆ เช่น ปรอท พิษงู และแมลงบางชนิด ฯลฯ 6. โรคไตวายเฉียบพลันจากการอุดตันของไตและท่อปัสสาวะ เช่น นิ่ว เนื้องอก มะเร็ง 7. อื่นๆ รวมทั้งสาเหตุอันเนื่องมาจากโรคในกลุ่มแรก กลุ่มที่ 3 โรคไตชนิดอื่นๆ ที่ไม่ทำให้เกิดไตเสื่อมสภาพการทำงาน โรคไตกลุ่มนี้มีหลายชนิด บางชนิดอาจทำให้ร่างกายมีสภาพเป็นกรดตลอดเวลา เพราะไตไม่สามารถขับกรดออกจากร่างกายได้ บางชนิดทำให้มีเลือดและไข่ขาวออกในปัสสาวะได้เล็กน้อยแต่ไม่ทำให้ไตพิการ

อาการของผู้ป่วยที่เป็นโรคไต ด้วยเหตุที่โรคไตมีหลายชนิด อาการของผู้ป่วยจึงมีความแตกต่างกันไป โรคไตบางชนิดพอเริ่มเป็นทั้งๆที่ไตยังไม่เริ่มเสียก็จะมีอาการออกมาให้เห็น เช่น ผู้ป่วยโรคไตอักเสบชนิดเฉียบพลันผู้ป่วยจะมีอาการบวม ปัสสาวะสีน้ำล้างเนื้อ ตรวจปัสสาวะจะพบเม็ดโลหิตแดงและไข่ขาว หากตรวจความดันโลหิตจะพบว่ามีความดันโลหิตสูงผิดปกติ สิ่งเหล่านี้จะแสดงออกมาให้เห็นในระยะแรกๆ ตั้งแต่เริ่มเป็น ในทางตรงกันข้ามหากเป็นโรคไตอักเสบชนิดเรื้อรังก็จะไม่แสดงอาการออกมาให้เห็นเลย โดยผู้ป่วยจะมีความเป็นอยู่ ดำเนินชีวิตเหมือนคนปกติทุกอย่างเป็นเวลาหลายๆ ปี ระหว่างนี้ถ้าผู้ป่วยมาตรวจร่างกาย แพทย์ก็อาจจะไม่พบความผิดปกติใดๆ ทั้งสิ้น ยกเว้นถ้าตรวจปัสสาวะจะพบเม็ดเลือดแดงในปัสสาวะหรือไข่ขาวในปัสสาวะ ดังนั้นเรามักจะได้ยินอยู่เสมอๆว่า ผู้ป่วยบางรายไปสมัครงาหรือเข้าเรียนตามสถาบันต่างๆ ครั้งแรก แพทย์ตรวจร่างกายไม่พบอะไร แต่เมื่อทำการตรวจปัสสาวะก็พบเม็ดเลือดแดงและไข่ขาวเล็กน้อย และได้รับคำวินิจฉัยว่าเป็นโรคไตอักเสบเรื้อรัง เป็นต้น ในทำนองเดียวกัน โรคไตที่เกิดจากภาวะแทรกซ้อนของโรคอื่นๆ เช่น โรคไตที่เกิดจากเบาหวาน โรคไตที่เกิดจากความดันโลหิตสูง โรคไตที่เกิดจากโรคเกาท์ ฯลฯ ส่วนมากจะไม่มีอาการ แม้เข้ารับการตรวจร่างกายโดยแพทย์ในระยะแรกๆ ก็จะไม่พบความผิดปกติส่อแสดงให้เห็นว่ามีโรคไตแต่อย่างใด ดังนั้นจะเห็นได้ว่าโรคไตนั้นค่อนข้างจะซ่อนเร้น ค่อยๆ กำเริบมากขึ้นโดยที่ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัวหรือไม่มีอาการ บางครั้งแฝงมากับโรคอื่นอย่างลับๆ บางครั้งตรวจพบโดยบังเอิญจากการตรวจปัสสาวะหรือตรวจเลือด ถ้าเป็นโรคไตชนิดที่ลุกลามหรือเสื่อมลงไปเรื่อยๆ จนในที่สุดการทำงานของไตเหลือเพียงร้อยละ 25 หรือหนึ่งในสี่ของปกติ ผู้ป่วยโรคไตเหล่านั้นจะเริ่มมีอาการแสดงออกมาให้เห็นบ้าง ถ้าการทำงานของไตเสื่อมลงเหลือต่ำกว่าร้อยละ 10 ของปกติ ผู้ป่วยจะมีอาการแสดงออกมาชัดเจนทุกราย ด้วยเหตุที่ไตต้องเสียไปถึงร้อยละ 75 ผู้ป่วยจึงเริ่มมีอาการแสดงออกมาให้เห็นได้ จึงทำให้ผู้ป่วยโรคไตจำนวนมากไม่รู้ตัวว่าเป็นโรคไต เมื่อมีอาการก็มักจะมาพบแพทย์ซึ่งสายเกินไปเสียแล้วเพระไตของผู้ป่วยเสียมากจนเกินความสามารถที่แพทย์จะรักษาให้หายเป็นปกติได้ ดังนั้นโรคไตวายจึงเป็นโรคที่มักจะทำความประหลาดใจให้แก่ผู้ป่วยและญาติมิตรเสมอ เนื่องจากการที่ไม่รู้ตัวมาก่อน จะเห็นได้ว่าโรคไตนั้นไม่ได้มีความยุ่งยากเนื่องจากมีสาเหตุได้หลายร้อยหลายพันสาเหตุเท่านั้น แต่มีความซับซ้อนอันเนื่องมาจากการที่ไตต้องเสียการทำงานไปมากก่อนที่จะเริ่มมีอาการแสดงและก่อนที่จะมาพบแพทย์ ไม่ว่าจะเป็นโรคไตวายชนิดใดก็ตาม เมื่อการทำงานของไตเสียไปกว่าร้อยละ 75 ผู้ป่วยจะเริ่มมีอาการต่างๆให้พอสังเกตได้ ดังนี้ เริ่มจากสภาพทั่วๆไป ผู้ป่วยจะอ่อนเพลีย อ่อนแรง อิดโรย เหนื่อยง่าย ขาดสมาธิ หงุดหงิดง่าย ผู้ป่วยโรคไตบางรายจะซูบลง น้ำหนักลด แต่โรคไตบางชนิดอาจทำให้ผู้ป่วยบวม น้ำหนักมากขึ้น ทางด้านผิวหนัง จะซีด คัน มีจ้ำเลือดเกิดขึ้นง่าย ผิวหนังแตกแห้ง เป็นแผลแล้วหายช้า ผู้ป่วยบางรายจะมีผิวหนังตกสะเก็ดดำคล้ำกว่าปกติ ระบบทางเดินอาหาร จะมีอาการเบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน ปากขม ไม่สามารถรับรสอาหารได้ สะอึก ปวดท้อง ท้องเดิน เลือดออกในกระเพาะอาหารหรือลำไส้ เป็นแผลในกระเพาะและลำไส้ ระบบหัวใจและการหายใจ ถ้าไตทำงานได้น้อยลงจนขับปัสสาวะและเกลือแร่ไม่ได้ ผู้ป่วยจะมีอาการบวมทำให้หัวใจทำงานไม่ไหว เหนื่อยง่าย นอนราบแล้วหายใจลำบาก ความดันโลหิตสูง หัวใจโต กล้ามเนื้อหัวใจเสื่อมสภาพ เยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ อาจเกิดภาวะน้ำคั่งในเยื่อหุ้มหัวใจ น้ำคั่งในปอด ปอดบวม ทำให้หายใจไม่ออก ไอเป็นเลือด ด้านระบบประสาท สมองและกล้ามเนื้อ ผู้ป่วยจะมีปลายประสาทเสื่อม ทำให้มือเท้าชา กล้ามเนื้อกระตุก เป็นตะคริวและกล้ามเนื้ออ่อนแรง เสื่อมสมรรถภาพทางเพศ ขาดสมาธิ สมองเสื่อม ไม่สามารถคิดและจดจำได้เหมือนปกติ ในที่สุดอาจชักและหมดสติไปได้ ระบบกระดูก แคลเซียมต่ำจะทำให้กระดูกผุกร่อน กระดูกอ่อน เด็กที่มีไตวายจะหยุดเจริญเติบโตแคระแกร็น ระบบทางเดินปัสสาวะ ผู้ป่วยที่มีไตวายระยะแรกๆ ในตอนกลางคืนจะปัสสาวะบ่อยและมีสีจาง จนที่สุดเมื่อไตทำงานเสื่อมลงหรือไม่ทำงานเลย ผู้ป่วยจะมีปัสสาวะออกน้อย ระบบโลหิต เม็ดเลือดแดงน้อยทำให้โลหิตจาง ผู้ป่วยทุกรายเมื่อไตเสื่อมลง จะมีอาการซีด การทำงานของเกล็ดเลือดผิดปกติ เป็นสาเหตุให้มีเลือดออกง่าย เลือดไหลไม่หยุด มีจ้ำเลือดขึ้นตามตัว ระบบภูมิต้านทานโรค ผู้ป่วยโรคไตวายมักจะมีภูมิต้านทานโรคต่ำ เป็นสาเหตุให้ติดเชื้อได้ง่าย ระบบฮอร์โมนอื่นๆ ในร่างกายผู้ป่วยโรคไตวายมักจะมีการทำงานผิดปกติของฮอร์โมนเกือบทุกชนิด ทั้งฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง จากต่อมไธรอยด์ จากต่อมพาราไธรอยด์ จากต่อมหมวกไต ฮอร์โมนจากรังไข่เพศหญิง ทำให้ประจำเดือนผิดปกติ ฮอร์โมนจากลูกอัณฑะในเพศชาย ทำให้เป็นหมันและหมดสมรรถภาพทางเพศ

พลิกชีวิต ฟื้นชีวา…จากโรคไตวาย เป็นที่ทราบกันโดยทั่วไปแล้วว่า ไตวายเรื้อรังเป็นโรคที่ทั้งทุกข์ทรมานและเสีย ค่าใช้จ่ายสูงในการรักษา จนบางคนถึงกับกล่าวว่า “เป็นไตวายเหมือนตายทั้งเป็น” ความท้อแท้ สับสน จึงเข้ามามีบทบาทในชีวิตของผู้ป่วยและญาติอย่างยากจะหลีกเลี่ยงได้ หลายคนหวังพึ่งปาฏิหาริย์จากแรงบันดาลใจอันเข้มแข็งและมุ่งมั่น เพื่อช่วยพยุงชีพให้สามารถยืนหยัดฟันฝ่าต่อสู้กับโรคร้ายนี้ ในขณะที่หลายคน…ผิดหวัง แม้เทคโนโลยีทางการแพทย์จะเจริญก้าวหน้าไปมาก สามารถยืดอายุหรือช่วยชะลอการเสื่อมของไตได้ในกรณีตรวจพบตั้งแต่ระยะแรกเริ่ม และการรักษาแต่เนิ่นๆ ยังทุ่นค่าใช้จ่ายมากกว่าการรักษาโรคในระยะสุดท้าย แต่ก็ยังไม่อาจรักษาโรคไตวายเรื้อรังให้หายขาดได้ ประกอบกับโรคนี้จะไม่แสดงอาการผิดปกติใดๆ ในระยะแรก ดังนั้น คนส่วนใหญ่กว่าจะรู้ตัวว่าป่วยเป็นไตวายเรื้อรังจึงมักพบว่าไตเสียไปแล้วถึงร้อยละ 90 ซึ่งในเรื่องนี้แพทย์ได้แนะวิธีป้องกันที่ดีที่สุดไว้ คือ ให้หมั่นตรวจสุขภาพร่างกายอันหมายรวมถึงการตรวจปัสสาวะเป็นประจำอย่างน้อยปีละครั้ง สิ่งที่ทำให้หลายคนเป็นห่วงและกังวลกันมากก็คือ การเข้าสู่ภาวะไตวายในระยะสุดท้าย ซึ่งเกิดได้จากหลากหลายสาเหตุ เช่น โรคไตที่เกิดจากเนื้อไตอักเสบ (Glomerulonephritis) ไตวายเรื้อรังจากโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูงอุดตันเส้นเลือดที่เลี้ยงไต นิ่ว อุดตันกรวยไตหรือท่อปัสสาวะ การใช้ยาเกินขนาด หรือจากสารเคมี สารพิษ โรคมะเร็ง โรคติดเชื้อ โรคแพ้ภูมิตัวเอง (SLE) โรคเส้นเลือดฝอยอักเสบ (Vasculitis) และโรคถุงน้ำในไตจากกรรมพันธุ์ เป็นต้น การหมั่นดูแลตรวจสุขภาพร่างกายเพื่อค้นหาโรคในเชิงป้องกันเป็นประจำอย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอตามที่แพทย์แนะนำ จึงมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่งที่จะช่วยค้นพบโรคไตตั้งแต่ในระยะแรกเริ่ม และสามารถป้องกันไม่ให้เกิดโรคไตวายเรื้อรังจากสาเหตุบางชนิดได้อีกด้วย เมื่อตรวจพบโรคไตในระยะสุดท้าย สามารถทำการรักษาได้ด้วยวิวัฒนาการทางการแพทย์ที่มีความก้าวหน้าเป็นอย่างสูงในปัจจุบัน โดยนอกจากจะใช้วิธีการล้างช่องท้องด้วยน้ำยา (CAPD) ฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม (Hemodialysis) แล้ว ยังสามารถรักษาได้ด้วยการปลูกถ่ายไต หรือการผ่าตัดเปลี่ยนไต (Kidney Transplantation) ซึ่งถือเป็นการรักษาที่ช่วย “พลิกชีวิต ฟื้นชีวา” การปลูกถ่ายไต หรือการผ่าตัดเปลี่ยนไต (Kidney Transplantation) คือ การผ่าตัดนำไต ของผู้บริจาคจากญาติพี่น้องสายตรงหรือไตบริจาคจากผู้ที่เพิ่งเสียชีวิตใหม่ๆ ด้วยอุบัติเหตุ ที่มีกรุ๊ปเลือดตรงกันกับผู้ป่วยที่เป็นโรคไตวายระยะสุดท้ายและมีเนื้อเยื่อในร่างกายที่เข้ากันได้ มาทำการปลูกถ่ายให้กับผู้ป่วยโรคไตวาย ในทางการแพทย์ถือเป็นวิธีการรักษาที่ได้ผลดีที่สุด ซึ่งวงการแพทย์ของไทยในปัจจุบันมีความรู้ความสามารถที่ก้าวหน้าและมีอุปกรณ์ทันสมัยที่ใช้ในการผ่าตัดเปลี่ยนไตได้ทัดเทียมกับต่างประเทศที่เจริญแล้ว เมื่อเปลี่ยนไตได้สำเร็จผู้ป่วยจะมีชีวิตยืนยาวสามารถดำรงชีวิตประกอบอาชีพได้ตามปกติ นอกจากนี้ยังสามารถตั้งครรภ์และมีบุตรได้ ในขณะที่ญาติพ่อแม่พี่น้องผู้บริจาคไต 1 ข้างให้กับผู้ป่วยก็ยังคงมีสุขภาพร่างกายที่สมบูรณ์แข็งแรงเหมือนเดิม โดยไม่มีผลกระทบต่อสุขภาพร่างกายภายหลังการบริจาคไตแต่อย่างใด ที่เป็นเช่นนั้นเพราะความจริงแล้วมนุษย์เรามีไตเพียงข้างเดียวก็สามารถรับภาระขจัดของเสียออกจากร่างกายได้อย่างเพียงพอ เช่น บางคนมีไตเพียงข้างเดียวมาตั้งแต่กำเนิด บางคน เกิดนิ่วที่ไต 1 ข้างจนไตเสีย ในขณะที่บางคนประสบอุบัติเหตุรถชน โดนแทง หรือถูกกระสุนปืนยิงเข้าที่ไต ทำให้สูญเสียไตไป 1 ข้าง ก็ยังสามารถดำรงชีวิตได้อย่างมีความสุข สามารถทำมาหาเลี้ยงครอบครัว เป็นที่พึ่งของสมาชิกในครอบครัวได้เป็นอย่างดี การบริจาคไต 1 ข้าง ให้แก่ผู้ป่วยโรค ไตวายเรื้อรัง จึงเท่ากับเป็นการ “พลิกชีวิต ฟื้นชีวา” ให้แก่ทั้งตัวผู้ป่วยและญาติอย่าง น่ายกย่องสรรเสริญ ชีวิตใหม่ของผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรังภายหลังการผ่าตัดเปลี่ยนไต โดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญทางด้านโรคไตโดยเฉพาะ จึงมิใช่ “เหมือนตายทั้งเป็น” อีกต่อไป ผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรัง ให้สามารถกลับมาใช้ชีวิตอย่างคนปกติได้

คำถาม คุณพ่อเป็นไตวายกำลังรักษาด้วยการฟอกเลือด และรอเปลี่ยนไต อยากทราบว่าตัวเองจะมีโอกาสเสี่ยงเป็นโรคไตเหมือนคุณพ่อหรือไม่ และจะทราบได้อย่างไรว่ากำลังป่วยเป็นโรคไต มีวิธีการใดป้องกันได้บ้าง เช่น ลดทานอาหารเค็ม จะเกี่ยวข้องกันหรือไม่ครับ คำตอบ (จากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญโรคไต) โดย นายแพทย์โกวิท ด่านวิริยะทรัพย์ (อายุรแพทย์และแพทย์ผู้เชี่ยว ไตวายมีหลายชนิด ส่วนใหญ่มักไม่ทราบสาเหตุแต่ไม่ใช่กรรมพันธุ์ มีจำนวนน้อยที่เกิดจากกรรมพันธุ์ เช่น ไตวายจากซีสต์ที่ไตทั้ง 2 ข้าง หรือไตวายที่เกิดร่วมกับหูหนวก เป็นต้น ถ้าไม่ใช่กรณีเหล่านี้ที่เป็นกรรมพันธุ์ก็ไม่ต้องกังวลที่จะเป็น ส่วนไตวายที่เกิดจากโรคในระบบอื่น เช่น ไตวายจากเบาหวานนั้นอาจจะมีความเป็นไปได้สูงที่บุตรหลานของผู้ป่วยเบาหวานก็มีโอกาสเป็นเบาหวานสูง และเมื่อเป็นเบาหวานแล้วควบคุมไม่ได้ดีก็มีโอกาสไตวายได้เช่นกัน การตรวจว่ามีโรคไตหรือเปล่าควรตรวจให้เจอตั้งแต่ระยะเริ่มต้นของโรค เพื่อหาทางป้องกันไม่ให้ไตเสื่อมสภาพไปจนไตวายในที่สุด การตรวจปัสสาวะเพื่อดูว่ามีการรั่วของโปรตีนไข่ขาว หรือเม็ดเลือดแดงออกมาจะทำให้พบว่ามีความผิดปกติของไตตั้งแต่ยังไม่มีอาการใดๆ การตรวจเลือดอาจช่วยบอกถึงสมรรถนะในการขับของเสียของไตว่ายังดีอยู่หรือไม่ ซึ่งการตรวจทั้ง 2 อย่างนี้ไม่เสียค่าใช้จ่ายมากแต่อย่างใด แต่จะช่วยพบความผิดปกติตั้งแต่ระยะเริ่มต้น และช่วยให้เริ่มการรักษาแต่เนิ่นๆ การพบแพทย์เพื่อวัดความดันโลหิตสูงก็จะช่วยให้พบว่ามีความผิดปกติที่ไตหรือไม่ แต่โรคไตไม่จำเป็นต้องมีความดันโลหิตสูงทุกราย แต่เมื่อมีโรคไตแล้วการควบคุมความดันโลหิตสูงจะช่วยลดอัตราการเสื่อมสภาพของไตให้ช้าลง ความเค็มเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้การควบคุมความดันโลหิตยากขึ้น การลดอาหารเค็มจึงจำเป็นในการควบคุมความดันโลหิต แต่ไม่สามารถป้องกันการเกิดโรคไตได้ ขณะนี้พบว่ามียากลุ่มหนึ่งที่ช่วยชลออาการเสื่อมสภาพของไตให้ช้าลง ถ้าผู้ป่วยได้รับยานี้ตั้งแต่ระยะแรกๆ ที่พบว่าเป็นโรคไต ยากลุ่มนี้มีชื่อว่า ACEI ซึ่งใช้เป็นยาลดความดันโลหิตด้วยในตัว ขนาดและวิธีใช้ควรอยู่ในความดูแลของแพทย์

จิตเวช: เห็น…(จิต)…ใจคนแก่บ้าง เห็น…(จิต)…ใจคนแก่บ้าง โดย นพ.ประทักษ์ ลิขิตเลอสรวง โปรดอย่าเข้าใจผิดคิดว่าเป็นเรื่องพรรค์นั้นนะครับ ผมหมายถึง “ปัญหาสุขภาพจิตของผู้สูงอายุ” ต่างหาก เชื่อว่าท่านผู้อ่านคงไม่อยากให้คุณพ่อคุณแม่หรือญาติผู้ใหญ่ที่ท่านรักต้องจมอยู่กับความทุกข์ทรมาน มีคุณภาพชีวิตที่แย่ลง และเป็นภาระให้กับคนใกล้ชิด ใส่ใจท่านสักนิด ดูแลท่านสักหน่อย ให้การป้องกันหรือรีบพาไปตรวจรักษาเสียแต่เนิ่นๆ ปัญหาต่างๆ ก็จะหมดไป หรืออย่างน้อยก็สามารถผ่อนหนักเป็นเบาได้ ปัญหาสุขภาพจิตของผู้สูงอายุ ที่พบบ่อย ได้แก่ 1. ปัญหานอนไม่หลับ โดยธรรมชาติคนเราเมื่ออายุมากขึ้น การนอนรวดเดียวในตอนกลางคืนจะน้อยลง ผู้สูงอายุจึงมักแอบงีบตอนกลางวันเพื่อตุนไว้ก่อน โรคทางกายหลายโรคอาจรบกวนการนอนได้ เช่น ปวดเมื่อยตัว ปวดกระดูก หอบเหนื่อย หายใจลำบาก นอนราบไม่ได้ เป็นต้น ส่วนโรคทางจิตใจ มักเกิดจากภาวะวิตกกังวล หรือซึมเศร้า เป็นต้น 2. ภาวะวิตกกังวล พบได้ถึงร้อยละ 5.5 ของผู้สูงอายุชาวอเมริกัน ผู้สูงอายุจะรู้สึกเครียดง่าย เนื่องจากปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ได้ยาก ความสามารถและประสิทธิภาพลดลง อาจกลัวตาย หรือย้ำคิดย้ำทำ 3. ภาวะซึมเศร้า พบได้ถึงร้อยละ 15 ของผู้สูงอายุชาวอเมริกัน ผู้สูงอายุจะรู้สึกหมดเรี่ยวแรง ไม่มีสมาธิ กินไม่ได้ นอนไม่หลับ น้ำหนักลด เจ็บโน่นเจ็บนี่ ถ้าซึมเศร้ามากๆ จะร้องไห้บ่อย ไม่เชื่อมั่นตัวเอง โทษตัวเอง รู้สึกตัวเองไร้ค่า บางคนถึงกับทำร้ายตัวเองได้ 4. ภาวะความจำเสื่อม มักเป็นส่วนหนึ่งของภาวะสมองเสื่อม ในอเมริกาพบว่าที่เป็นระดับน้อยมีร้อยละ 15 ระดับมากมีร้อยละ 5 ของผู้สูงอายุ โดยที่เป็นโรคอัลไซเมอร์มากที่สุดคิดเป็นร้อยละ 60 ของโรคสมองเสื่อม รองลงมาเป็นโรคสมองเสื่อมจากหลอดเลือด 5. ภาวะติดเหล้าติดยา ผู้สูงอายุจำนวนหนึ่งดื่มเหล้าจัด ดื่มเรื้อรัง หรือใช้ยาอย่างไม่เหมาะสม เช่น ติดยานอนหลับ หรือยาแก้ปวด เป็นต้น 6. ภาวะเจ็บป่วยทางกายที่เกี่ยวข้องกับจิตใจ มีหลายโรคในผู้สูงอายุที่เกิดจากสาเหตุทางจิตใจโดยตรง หรือ โดยอ้อม เช่น อาการปวดศีรษะ วิงเวียน คลื่นไส้อาเจียน หรือปวดท้อง เป็นต้น บางครั้งภาวะทางจิตใจก็อาจส่งผลต่อการรักษา เช่น ผู้ป่วยเบาหวาน ไม่ยอมร่วมมือในการกินยา ฉีดยาจนอาการน่าเป็นห่วง เป็นต้น 7. ภาวะโรคจิต ผู้สูงอายุบางรายอาจมีอาการของโรคจิต เช่น สับสนในกาลเวลา สถานที่ บุคคล หรือ มีอาการหูแว่ว ประสาทหลอน หลงผิดระแวงคู่ครองมีชู้ มีคนใส่ยาพิษในอาหาร หรือปองร้ายเอาชีวิตเพื่อทรัพย์สมบัติของตน เป็นต้น การให้ยาทางจิตเวชในผู้สูงอายุ เนื่องจากตัวยาที่ผู้สูงอายุกินเข้าไป จะสะสมในร่างกายนานกว่าปกติ ตับและไตต้องทำงานหนักขึ้น ดังนั้น หลักทั่วไปในการให้ยากับผู้สูงอายุ คือ เริ่มให้ยาทีละน้อยก่อน ค่อยๆ ปรับขนาดยาจนได้ฤทธิ์ตามต้องการ โดยใช้ยาในขนาดต่ำสุด ควรใช้ยาที่ออกฤทธิ์เร็ว ขับออกจากร่างกายเร็ว เกี่ยวข้องกับตับไตน้อย มีผลข้างเคียงต่ออวัยวะต่างๆ ในร่างกายน้อย และมีผลต่อยาตัวอื่นทั้งเสริมฤทธิ์ หรือล้างฤทธิ์น้อยที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ มาร่วมกันใส่ใจในสุขภาพกายและสุขภาพจิต แด่ท่านผู้สูงอายุในบ้านของเราเถอะครับ เพื่อแสดงความกตัญญูกตเวที ก่อนที่ทุกอย่างจะสายเกินไป.

(น.พ.วิโรจน์ โตควณิชย์ ) คำถามที่มีคนถามมาว่า อ้วน นอนกรนและโรคหัวใจเกี่ยวข้องกันอย่างไร ??? โรคนอนกรน (Sleep apnea) จะหมายถึง การพบมีภาวะอ๊อกซิเจนในเลือดต่ำ คาร์บอนไดอ๊อกไซด์คั่งในเลือด ตอนที่หยุดหายใจเป็นพัก ๆ ระหว่างนอนหลับเท่านั้น และการที่นอนกรนก็ไม่จำเป็นต้องเกิดภาวะผิดปกตินี้ นอกจากนี้การเกิดภาวะหยุดหายใจระหว่างนอนหลับ ก็ไม่จำเป็นต้องพบในคนที่อ้วนเท่านั้นในคนที่ผอมก็อาจเกิดความผิดปกตินี้ได้ จึงจำเป็นต้องได้รับการพิสูจน์ชัดเจน โดยใช้เครื่องมือพิเศษตรวจ (Sleep Study) ความผิดปกติเกี่ยวกับหัวใจจึงพบได้ เนื่องจากการหยุดหายใจระหว่างหลับและเนื่องจากโรคอ้วนเอง (ทั้งๆ ที่ไม่มีภาวะนอนกรนร่วมด้วย) โรคนอนกรน หรือ Sleep apnea นี้จะพบว่าระหว่างที่นอนหลับแล้วมีการหยุดหายใจอ๊อกซิเจนในเลือดจะต่ำลง คาร์บอนไดอ๊อกไซด์สูงขึ้น ความดันของทั้งหลอดเลือดแดงในปอดและร่างกายจะสูงขึ้น หัวใจจะบีบตัวส่งเลือดไปเลี้ยงร่างกายลดลง ในระยะแรกจะพบเฉพาะกลางคืนช่วงที่หยุดหายใจถ้าเป็นไปนาน ๆ ความผิดปกตินี้จะพบในเวลากลางวันด้วย คนไข้จะนอนหลับไม่สนิทตอนกลางคืน ทำให้ง่วงนอนและหลับมากในเวลากลางวัน ความผิดปกติจะพบว่าหัวใจเต้นช้าลงมาก บางครั้งหัวใจจะหยุดเต้นอาจนานถึง 2-13 วินาที ซึ่งอาจทำให้อาการเป็นลมหมดสติได้ อาจพบภาวะ heart block ภาวะหัวใจเต้นเร็วผิดปกติ หัวใจเต้นผิดจังหวะ (Prematureatrial contraction, Premature ventricular contraction. Atrial fibrillation,Ventricular Tachycardia) ซึ่งบางครั้งอาจมีอันตราย ถึงแก่ชีวิตได้ ส่วนความผิดปกติในหัวใจที่เกี่ยวข้องกับอ้วนนั้น ประกอบด้วย 1. กล้ามเนื้อหัวใจหนาตัวผิดปกติ การบีบตัวลดลง การทำงานของหัวใจล้มเหลว 2. ความดันโลหิตสูง ทำให้เกิดกล้ามเนื้อหัวใจหนา การบีบตัวผิดปกติ หัวใจเต้นผิดจังหวะและเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ 3. โรคอ้วนทำให้ไขมันในเลือดสูง น้ำตาลในเลือดสูง ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ 4. ทำให้การหายใจลดลง (Hypoventilation) โดยไม่มีภาวะการหยุดหายใจร่วมด้วย เกิดภาวะอ๊อกซิเจนในเลือดต่ำ คาร์บอนไดอ๊อกไซด์คั่ง ภาวะเป็นกรดในเลือด ถ้าสามารถลดน้ำหนักได้ ภาวะนี้จะดีขึ้นหรือหายไปได้

(น.พ.วิโรจน์ โตควณิชย์) โรคอ้วน เป็นโรคที่เกี่ยวข้องกับพันธุกรรมและสิ่งแวดล้อม โรคอ้วน คือ การที่มีน้ำหนักตัวมากเกินไปจากไขมันสะสม เมื่อไรจะเรียกว่าอ้วน ปกติมักจะใช้ดัชนีมวลกาย Body mass index ซึ่งคำนวณได้จากน้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัม หารด้วยส่วนสูงเป็นเมตรยกกำลังสอง ค่า BMI สำหรับคนเอเชียถ้ามากกว่า 23 ถือว่ามากเกินปกติ และมากกว่า 25 ถือว่าอ้วน อ้วนทำให้เกิดโรคที่เกี่ยวกับโรคหัวใจหลายอย่าง เช่น ทำให้ความดันโลหิตสูง น้ำตาลในเลือดสูง ไขมันในเลือดเพิ่มขึ้นซึ่งล้วนเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดเลี้ยงหัวใจ เราพบว่าคนอ้วนจะเสี่ยงต่อการเสียชีวิตกระทันหัน (Sudden death) มากกว่าคนปกติถึง 2.8 เท่า เสี่ยงต่อเส้นเลือดสมองตีบ 2 เท่า เสี่ยงต่อการทำงานของหัวใจล้มเหลว 1.9 เท่า และเสี่ยงต่อเส้นเลือดเลี้ยงหัวใจตีบ 1.5 เท่า สาเหตุเนื่องจากความอ้วนทำให้หัวใจโตขึ้นทั้งๆ ที่ความดันโลหิตไม่สูง การเพิ่มขึ้นของกรดไขมันอิสระส่งผลให้มีการดูดกลับของเกลือโซเดียมที่ไตเพิ่มขึ้นทำให้ความดันสูงขึ้น ทำให้การทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติเพิ่มมากขึ้น เซลล์ไขมันจะทำให้ฮอร์โมน และเอนไซม์หลายชนิดทำงานผิดปกติไป กรดไขมันอิสระที่สูงขึ้นยังทำให้เสี่ยงต่อโรคเบาหวาน โรคอ้วนเป็นสาเหตุสำคัญของโรคนอนกรน ซึ่งจะพบหัวใจเต้นผิดจังหวะ ความดันโลหิตสูง และการทำงานของหัวใจล้มเหลว นอกจากโรคหัวใจแล้ว อ้วนยังทำให้เสี่ยงต่อโรคหลายชนิด เช่น นิ่วในถุงน้ำดี เก๊าท์ โรคเข่าเสื่อมและมะเร็งบางชนิด เช่น มะเร็งลำไส้ใหญ่ มะเร็งต่อมลูกหมาก และมะเร็งมดลูก เป็นต้น จะเห็นว่าโรคอ้วนก่อให้เกิดโรคมากมาย การควบคุมน้ำหนักตัวจึงเป็นสิ่งสำคัญ การรู้จักบริโภคอาหารที่เหมาะสม การออกกำลังกายสม่ำเสมอ จนถึงการใช้ยาช่วยลดน้ำหนักบางชนิดในคนที่อ้วนมากอาจเป็นสิ่งที่จำเป็น แต่ควรจะปรึกษาแพทย์ก่อนใช้เนื่องจากอาจมีผลข้างเคียงมาก และยาลดความอ้วนบางชนิดยังทำให้เกิดโรคของลิ้นหัวใจได้

โดย น.พ.วิโรจน์ โตควณิชย์ เมื่อคนอายุมากขึ้นโรคที่เกิดจากหัวใจและหลอดเลือดจะเพิ่มมากขึ้น โดยสามารถจะแบ่งเป็นกลุ่มดังนี้ 1. เกิดจากโรคหลอดเลือดแดงแข็ง (Atherosclerosis) ซึ่งทำให้เส้นเลือดเลี้ยงหัวใจตีบตัน และกล้ามเนื้อ หัวใจขาดเลือด โรคเส้นเลือดแดงใหญ่เออออร์ต้าโป่งพอง (Aortic Aneurysm) 2. โรคความดันโลหิตสูง ในคนที่อายุเกิน 65 ปี อาจพบว่าความดันโลหิตสูงกว่า 140/90 มม.ปรอท ถึง 50% 3. การทำงานของหัวใจล้มเหลว (Congestive heart farilure) ซึ่งมีสาเหตุหลายอย่าง ทำให้เกิดอาการ เหนื่อยง่าย 4. โรคของลิ้นหัวใจตีบหรือรั่ว โดยเฉพาะลิ้นหัวใจเออออร์ต้า เนื่องจากมีการเสื่อมของลิ้นหัวใจและมีแคลเซียม มาจับ 5. โรคหัวใจเนื่องจากการเต้นที่ผิดจังหวะ คนไข้บางคนอาจไม่มีอาการผิดปกติใดๆ เลย เช่น โรคความดันโลหิตสูงมักจะไม่มีอาการผิดปกติเป็นส่วนใหญ่ นอกจากนี้ในคนไข้ที่กล้ามเนื้อหัวใจทำงานลดลงไม่มาก อาจไม่มีอาการเหนื่อยง่ายเนื่องจากคนสูงอายุไม่ได้ ทำงานหนัก การตรวจเช็คหัวใจจึงมีความจำเป็น และการตรวจพื้นฐานจะประกอบด้วย 1. การตรวจร่างกายระบบหัวใจ และการวัดความดันโลหิต 2. ตรวจเลือดดูภาวะไขมันในเลือดสูงและเบาหวาน 3. การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (E.K.G.) และเอ็กซเรย์ปอดดูขนาดหัวใจ ส่วนในคนที่สงสัยว่าจะมีโรคหัวใจจะสามารถตรวจพิเศษ ดังนี้ 1. การวิ่งทดสอบสมรรถภาพหัวใจ (Exercise Stress Test) เพื่อดูการทำงานของหัวใจ และดูว่ามีกล้าม เนื้อหัวใจขาดเลือดหรือไม่เวลาออกกำลัง 2. การตรวจคลื่นเสียงสะท้อนหัวใจ (Echocardiogram) จะสามารถดูขนาดของหัวใจ ความหนาของ กล้ามเนื้อหัวใจ ลิ้นหัวใจทั้ง 4 ลิ้นว่ามีมีลิ้นตีบหรือรั่วหรือไม่ ดูการบีบตัวของหัวใจ 3. การบันทึกการเต้นหัวใจ 24 ชั่วโมง (24 hours holter monitoring) ในกรณีที่สงสัยหัวใจเต้นผิดจังหวะ หรือสงสัยว่าอาการเป็นลมหมดสติเกิดจากหัวใจเต้นช้ามาก นอกจากนี้ยังสามารถดูการขาดเลือดของกล้ามเนื้อ หัวใจระหว่างที่ติดเครื่องไว้ การตรวจโดยวิธีพิเศษนี้ แต่ละวิธีจะมีข้อดีข้อต่างกัน ขึ้นอยู่กับชนิดของโรคหัวใจ

โดย นพ.อนุพงษ์ ปริณายก ในภาวะเศรษฐกิจที่ย่ำแย่ในปัจจุบันค่าเงินบาทดูจะลอยต่ำลงไปเรื่อยๆ สิ่งหนึ่งที่ทุกคนคาดหวังเอาไว้ คือ ขออย่าได้เจ็บป่วยไม่สบายเลย จะได้มีเวลาทำงานให้เต็มที่ไม่เสียเงินทองไปกับค่ารักษาพยาบาล ครั้งนี้นับ ว่าเป็นช่วงเวลาที่ดีที่ทุกคนจะได้เริ่มดูแลสุขภาพให้แข็งแรง สำหรับท่านที่เริ่มเข้าสู่วัยกลางคน หรือผู้สูง อายุ ควรจะเริ่มเอาใจใส่กับสุขภาพเพื่อให้ห่างไกลจากโรคหัวใจได้แล้ว โรคหัวใจที่เกิดจากเส้นเลือดหัวใจตีบหรืออุดตันนั้น ทุกท่านคงได้อ่านมาไม่มากก็น้อย สาเหตุการตีบของ เส้นเลือดหัวใจ พบว่ามีไขมันคอเลสเตอรอลชนิดแอลดีแอล (LDL – Cholesterol) เริ่มจับตัวเข้าไปอยู่ ในผนังเส้นเลือด วันเวลาที่ผ่านไป LDL ก็จะยิ่งฝังตัวมากขึ้นๆ จนทำให้เส้นเลือดมีการตีบมาก (มากกว่า 75 เปอร์เซ็นต์ของขนาดเส้นเลือด) จนทำให้เกิดอาการเจ็บหน้าอกหรือวันไม่ดีคืนไม่ดีตรงบริเวณที่ไขมัน ฝังตัวนั้นเกิดปริแตกกระตุ้นให้เกล็ดเลือดมาเกาะกลายเป็นลิ่มเลือดอุดตันเส้นเลือดหัวใจของเราได้ ทำให้ เกิดอาการเจ็บหน้าอกอย่างเฉียบพลันและรุนแรง ซึ่งจะทำให้กล้ามเนื้อหัวใจในส่วนนั้นตายไป การดูแลหลังจากที่เส้นเลือดหัวใจตีบหรืออุดตันไปแล้วนั้น จะเป็นการรักษาและการลดปัจจัยเสี่ยงต่างๆ แต่ผู้ป่วยส่วนหนึ่งจะไม่สามารถทำงานได้อย่างปรกติเช่นเดิม และชีวิตเริ่มแปรเปลี่ยนไป สิ่งที่ดีที่สุดคือ การป้องกันไม่ให้เกิดโรคหัวใจแทน ก่อนอื่นเราควรรู้ว่าอะไรคือปัจจัยให้เกิดโรคเส้นเลือดหัวใจตีบได้บ้าง ได้แก่ไขมันในเลือดสูง, การสูบบุหรี่, ความดันโลหิตสูง, โรคเบาหวาน, การไม่ออกกำลังกาย, โรคอ้วน และความเครียด ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงที่ สามารถแก้ไขได้ ส่วนปัจจัยเสี่ยงที่แก้ไขไม่ได้ ได้แก่ การมีประวัติครอบครัวของโรคเส้นเลือดหัวใจ, อายุ ที่มากขึ้น, ผู้ชาย และหญิงวัยหมดประจำเดือน ไขมันในเลือดสูง ไขมันที่สูงเกินปรกติมีหลายชนิดที่ทำให้เกิดโรคเส้นเลือดหัวใจตีบ แต่ที่สนใจกันมากที่ สุดคือคอเลสเตอรอล และไตรกลีเซอไรด์ สำหรับคอเลสเตอรอลนั้นมีหลักฐานชัดเจนว่า ในกลุ่มที่มีคอเลส เตอรอลสูง จะมีโอกาสเกิดโรคหัวใจได้บ่อยกว่าในกลุ่มคอเลสเตอรอลปรกติ และการลดคอเลสเตอรอลลง เทียบกับกลุ่มที่ไม่ได้ลดคอเลสเตอรอล พบว่ากลุ่มที่ลดคอเลสเตอรอลเกิดโรคหัวใจน้อยกว่าอย่างชัดเจน การลดคอเลสเตอรอล ต้องเริ่มจากการควบคุมอาหารไขมันให้น้อยกว่า 30 เปอร์เซ็นต์ของอาหารทั้งหมด และปริมาณคอเลสเตอรอลในอาหารต้องน้อยกว่า 300 มิลลิกรัมต่อวัน ถ้าหากว่าควบคุมด้วยอาหารแล้วยัง ไม่เพียงพอก็ควรรับประทานยาลดคอเลสเตอรอล น่าจะเลือกยาที่มีคุณภาพดีราคาถูก เพราะต้องรับ ประทานยาเหล่านี้ไปตลอด ปัจจุบันมียาลดไขมันคอเลสเตอรอลให้เลือกใช้มากมาย ส่วนไขมันไตรกลีเซอไรด์นั้น ยังไม่มีหลักฐานชัดเจนว่าก่อให้เกิดโรคเส้นเลือดหัวใจตีบโดยตรง แต่มี แนวโน้มว่าจะทำให้เกิดเส้นเลือดหัวใจตีบได้ การรักษาโดยการควบคุมน้ำหนัก งดอาหารที่มีไขมันอิ่มตัว หรือคอเลสเตอรอล , หยุดสูบบุหรี่ , ออกกำลังกาย เพราะในบางครั้งการงดเหล้าก็จะช่วยได้ ถ้าหาก ควบคุมด้วยวิธีดังกล่าวแล้วยังไม่ได้ผลดี อาจจำเป็นต้องใช้ยาลดไขมัน ในกรณีที่มีปัจจัยเสี่ยงอื่นๆ ร่วม ด้วยหลายอย่างหรือระดับไขมันสูงมาก การสูบบุหรี่ บุหรี่เปรียบได้กับตัวเร่งให้เกิดเส้นเลือดหัวใจตีบ พบว่าผู้ที่เสียชีวิตจากโรคหัวใจมีผลมาจาก บุหรี่ถึง 20 เปอร์เซ็นต์ เมื่อเปรียบเทียบกับผู้ไม่สูบบุหรี่ พบว่าผู้สูบบุหรี่เกิดโรคหัวใจเป็น 3 เท่าของผู้ไม่ สูบบุหรี่ และเสียชีวิตจากโรคหัวใจถึง 2 เท่าของผู้ไม่สูบบุหรี่ บุหรี่มีผลต่อเส้นเลือดหัวใจได้หลายอย่าง สามารถกระตุ้นให้เส้นเลือดหัวใจหดตัว ทำให้ไขมันในเลือดผิดปรกติ และยังมีผลต่อระบบการแข็งตัว ของเลือดอีก ในผู้ป่วยโรคหัวใจที่ผ่าตัดเส้นเลือดหัวใจไปแล้วหากยังคงสูบบุหรี่อยู่จะพบว่าเส้นเลือดที่ ผ่าตัดนั้นกลับมาตีบใหม่ในระยะเวลาไม่นาน จึงต้องห้ามผู้ป่วยหลังผ่าตัดหัวใจว่าให้หยุดบุหรี่เด็ดขาด เมื่อหยุดบุหรี่ปัจจัยเสี่ยงจากบุหรี่จะค่อยๆ ลดลงไปเรื่อยๆ จนใกล้เคียงผู้ไม่สูบบุหรี่ นอกจากนั้นสำหรับผู้ ที่ไม่สูบบุหรี่แต่ต้องดมควันบุหรี่เสมอๆ ก็มีโอกาสเสี่ยงได้เช่นเดียวกับผู้ที่สูบบุหรี่โดยตรง ความดันโลหิตสูง โดยความเป็นจริงแล้วการรักษาความดันโลหิตสูงก็คือ การป้องกันโรคแทรกซ้อนที่จะ เกิดจากโรคความดันโลหิตสูง ได้แก่ อัมพาต และโรคหัวใจในผู้ป่วยที่ความดันโลหิตสูง (ความดันโลหิต ตัวล่างประมาณ 105 มิลลิเมตรปรอท) เมื่อเฝ้าดูไป 10 ปี พบว่าเกิดกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลันหรือ ถึงแก่กรรมจากโรคหัวใจถึง 6 เท่าของผู้ที่มีความดันโลหิตปรกติ (ความดันโลหิตตัวล่างประมาณ 76 มิลลิเมตรปรอท) และพบว่าการรักษาความดันโลหิตสูงด้วยยาลดความดันสามารถที่จะลดการเกิดโรค เส้นเลือดหัวใจได้จริง ยิ่งความดันโลหิตก่อนรักษาสูงมาก ผลดีที่ได้จากการรักษาจะยิ่งมากขึ้นตามไปด้วย ควรควบคุมน้ำหนักไม่ให้อ้วน งดอาหารเค็ม และ รับประทานยาสม่ำเสมอ โรคเบาหวาน โรคหัวใจนับว่าเป็นโรคแทรกซ้อนที่พบบ่อยในผู้ป่วยเบาหวาน บางครั้งแล้วผู้ป่วยเบาหวาน อาจไม่มีอาการเจ็บหน้ากอกเลย แต่อาจเป็นอาการเหนื่อยง่ายผิดปรกติแทน สำหรับผู้ป่วยเบาหวานในเมือง ไทยมักเป็นผู้ที่ดูแลรักษาสม่ำเสมอ อาจเนื่องมาจากมองเห็นผลเสียของการไม่ดูแลรักษาชัดเจนต่างจาก ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงมากทีเดียว อย่างไรก็ตามโรคเบาหวานไม่ควรรักษาด้วยตนเองโดยไม่ไปพบ แพทย์ เพราะว่าระดับน้ำตาลในเลือดนั้นอาจแปรเปลี่ยนไปได้ ควรมีการควบคุมให้อยู่ในเกณฑ์ที่ดีตลอด เวลา เพราะการควบคุมเบาหวานที่ไม่ดีพออาจจะไม่ต่างจากการไม่ควบคุมเลยก็ได้ การไม่ออกกำลังกาย การออกกำลังกายเป็นสิ่งที่สำคัญต่อร่างกายโดยเฉพาะต่อหัวใจ เราพบว่ามีผู้ป่วยเป็น โรคหัวใจถึง 2 เท่าในผู้ที่ไม่ออกกำลังกาย และเกิดการเสียชีวิตจากโรคหัวใจสูงกว่าผู้ที่ออกกำลังกาย สม่ำเสมอถึง 27 เปอร์เซ็นต์ การออกกำลังกายที่ดี คือ การออกกำลังกายชนิด aerobic exercise เช่น การวิ่ง ว่ายน้ำ ปั่นจักรยาน การเต้นแอโรบิค เป็นต้น ขณะออกกำลังกายหัวใจควรเต้นประมาณ 70 เปอร์เซ็นต์ ของอัตราเต้นสูงสุด (0.7 x (220 – อายุ)) หรือประมาณได้ว่า รู้สึกเหนื่อยเล็กน้อย ครั้งละ 30 นาที อย่างน้อย 3 ครั้งต่อสัปดาห์ ซึ่งจะเป็นการออกกำลังกายที่มีผลดีต่อหัวใจมากที่สุด หากว่าไม่สามารถออกกำลังกายได้ตามที่กล่าว การออกกำลังกายบ้างก็ได้ประโยชน์ต่อร่างกายกว่าการไม่ออกกำลังกายเลย โรคอ้วน ผู้ที่มีน้ำหนักเกินกว่ามาตรฐาน 20 เปอร์เซ็นต์ จัดว่าเป็นโรคอ้วน (obesity) ส่วนผู้ที่น้ำหนักเกิน มากกว่า 35 เปอร์เซ็นต์ จัดว่าเป็นโรคอ้วนอันตราย (morbid obesity) ซึ่งจะพบว่ามีโรคแทรกซ้อนต่างๆ ได้หลายอย่างโดยเฉพาะโรคหัวใจ คนอ้วนจะเป็นโรคหัวใจได้บ่อยกว่าคนไม่อ้วนถึง 2 เท่า และมีโรคแทรก ซ้อน เช่น ความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน โรคกรน โรคข้อ