หลาย ๆ ครั้งที่ได้ยินข่าวว่ามีผู้ป่วยเสียชีวิตหรือเกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงจากการดมยาสลบ หรือที่หลายคนเคยได้ยินว่าแพ้ยาดมสลบจนเสียชีวิต ข้อเท็จจริงนั้นเป็นอย่างไร วันนี้เราจะมาไขข้อสงสัยกัน
ภาวะไข้สูงอย่างรุนแรงที่เกิดจากการตอบสนองต่อยาสลบที่ผิดปกติ ในทางการแพทย์เรียกว่า malignant hyperthermia เป็นโรคที่มีความผิดปกติของการควบคุมแคลเซียมบริเวณกล้ามเนื้อลายซึ่งเกิดจากภาวะเมตาบอลิซึมที่สูงมากจากการได้รับสารกระตุ้นเช่น ยาดมสลบ หรือยาหย่อนกล้ามเนื้อบางชนิด จะพบได้เฉพาะคนที่มียีนทางพันธุกรรมที่ผิดปกติเท่านั้น โดยอุบัติการณ์ถือว่าพบได้น้อยมากประมาณ 1 ใน 200,000 หรือ 0.0005% แต่เมื่อเกิดขึ้นแล้วความรุนแรงนั้นนับได้ว่ามีโอกาสเสียชีวิตสูงมาก
การวินิจฉัยผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะนี้ทำได้โดยวิธีเฉพาะที่เรียกว่า caffeine halothane contracture test เป็นการตัดชิ้นกล้ามเนื้อลายไปทดสอบกับยาสลบ เป็นวิธีตามมาตรฐาน แต่ยังมีข้อจำกัดที่ยังไม่สามารถทำได้ในประเทศไทย หรืออีกอย่างหนึ่งคือตรวจ DNA จากการเจาะเลือดไปหายีน RYR1 ที่สงสัยว่าผิดปกติได้ แต่ก็ยังมีข้อจำกัดเรื่องของความไวในการตรวจพบได้ และถ้าไม่ได้ตรวจพิเศษดังกล่าวจะทราบได้อย่างไรว่าตัวเองจะมีความผิดปกติดังกล่าวซ่อนอยู่หรือไม่
เราจะสงสัยเมื่อมีประวัติคนในครอบครัว เช่น พ่อ แม่ พี่น้อง หรือญาติ เข้ารับการดมยาสลบแล้วมีภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงเกิดขึ้น หรือเสียชีวิตขณะที่ดมยาสลบ ซึ่งเป็นประวัติที่สำคัญมาก ๆ ควรจะบอกศัลยแพทย์ และวิสัญญีแพทย์ทุกครั้งก่อนที่จะวางแผนผ่าตัด
โดยลักษณะอาการของผู้ป่วยที่มีภาวะนี้จะเกิดขึ้นหลังได้รับการระงับความรู้สึกแบบทั่วร่างกาย หรือดมยาสลบไปประมาณ 1 ชั่วโมง จะพบว่าจะมีภาวะคาร์บอนไดออกไซด์ในเลือดสูงโดยไม่ทราบสาเหตุ มีการหดเกร็งของกล้ามเนื้อลายทั่วร่างกายต่อเนื่อง อัตราการเต้นของหัวใจสูง และอุณหภูมิในร่างกายเพิ่มขึ้นสูงมากอย่างรวดเร็ว พบว่าเลือดเป็นกรดและภาวะโพแทสเซียมสูง ส่งผลทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะและเสียชีวิตได้อย่างฉับพลัน
การรักษาภาวะวิกฤตนี้ ได้แก่ การหยุดยาที่เป็นปัจจัยกระตุ้น ให้ยาแดนโทรลีน (dantrolene) ซึ่งเป็นยาที่ใช้รักษาภาวะนี้โดยเฉพาะ ลดอุณหภูมิของร่างกายให้ต่ำลง รักษาเลือดเป็นกรด และให้การรักษาอื่นๆที่ช่วยพยุงสัญญาณชีพให้คงที่
การพยากรณ์ของโรคขึ้นอยู่กับการวินิจฉัยและให้การรักษาอย่างรวดเร็ว จากการศึกษาพบว่าถ้าได้รับการรักษาด้วยยา dantrolene อย่างรวดเร็ว จะมีอัตราการเสียชีวิตน้อยกว่าร้อยละ 4 ซึ่งโรงพยาบาลที่ได้มาตรฐาน ก็จะมียาดังกล่าวเก็บไว้สำหรับรองรับภาวะนี้ และมีเครื่องมือติดตามสัญญาณชีพที่ครบถ้วนและแม่นยำ เพื่อให้มั่นใจว่าจะให้การรักษาภาวะที่อันตรายถึงชีวิตนี้ได้อย่างทันท่วงที
สรุป
ภาวะ malignant hyperthermia เป็นภาวะเมตาบอลิซึมสูงที่เกิดในผู้ป่วยกลุ่มเสี่ยงที่ได้รับปัจจัยกระตุ้นได้แก่ ยาดมยาสลบหรือยาหย่อนกล้ามเนื้อบางชนิด เป็นภาวะแทรกซ้อนอย่างหนึ่งทางวิสัญญีที่พบได้น้อยมาก แต่อันตรายถึงชีวิตแบบฉับพลัน ในผู้ป่วยกลุ่มเสี่ยงสามารถป้องกันได้โดยการวางแผนและเตรียมการล่วงหน้าอย่างละเอียดรอบคอบ และเนื่องจากภาวะ malignant hyperthermia เป็นการถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม จึงควรแจ้งให้สมาชิกในครอบครัวให้ทราบถึงการวินิจฉัยนี้ในตระกูล เพื่อเฝ้าระวังการระงับความรู้สึกแบบทั้งตัวของสมาชิกในครอบครัวในอนาคตด้วย
