สมองขาดเลือด ภาวะเร่งด่วนต้องรีบรักษาก่อนเสี่ยงอัมพาต

‘สมองขาดเลือด’ หนึ่งในภาวะผิดปกติที่เมื่อเกิดอาการแล้วสามารถก่อให้เกิดความพิการหรือเสียชีวิตได้ในเวลาอันสั้น ด้วยเหตุนี้ช่วงเวลาที่เกิดอาการเริ่มต้นจึงเป็นช่วงเวลาโกลเด้นไทม์ ที่แพทย์สามารถให้การรักษาผู้ป่วยเพื่อการกลับมามีชีวิตที่ปกติอีกครั้ง การเข้าใจอาการสัญญาณเตือนของภาวะสมองขาดเลือดและรีบนำส่งโรงพยาบาลอย่างรวดเร็วจะช่วยเพิ่มโอกาสให้แพทย์สามารถรักษาผู้ป่วยได้ดียิ่งขึ้น

Key Takeaways

• สมองขาดเลือด คือภาวะที่สมองไม่มีเลือดไปหล่อเลี้ยง ทำให้เซลล์สมองเสียหายถาวร ส่งผลให้บริเวณที่เสียหายไม่สามารถทำหน้าที่ได้อีกต่อไป เช่น การเกิดอัมพฤกษ์ อัมพาต หรือเสียชีวิต
• การเกิดภาวะสมองขาดเลือดมักเกิดขึ้นกะทันหัน และต้องรีบรักษาทันทีเพื่อลดความเสียหายของสมองให้ได้มากที่สุด
• อาการที่เป็นสัญญาณเตือนสมองขาดเลือด ยกตัวอย่างเช่น แขนขาอ่อนแรงครึ่งซีก หน้าเบี้ยว การพูดผิดปกติ มีอาการสับสน ร่างกายชาครึ่งซีก การมองเห็นผิดปกติ ทรงตัวไม่อยู่ ปวดศีรษะรุนแรงเฉียบพลัน เป็นต้น
• การรักษาภาวะสมองขาดเลือดสามารถใช้ยาละลายลิ่มเลือด ยาต้านเกล็ดเลือด ยาต้านการแข็งตัวของเลือด ยาลดไขมัน หรือการผ่าตัด เพื่อทำให้หลอดเลือดสามารถลำเลียงเลือดไปเลี้ยงสมองได้อีกครั้ง

ภาวะสมองขาดเลือดคืออะไร?

ภาวะสมองขาดเลือด คือ ภาวะที่เลือดไปเลี้ยงสมองไม่พอ จนสมองไม่มีเลือดไปหล่อเลี้ยง ทำให้เซลล์สมองไม่ได้รับสารอาหารและออกซิเจนจากเลือด จนเกิดการตายของเซลล์สมองไปในที่สุด เมื่อเซลล์สมองตาย ทำให้สมองไม่สามารถทำหน้าที่ได้อีกต่อไป โดยอาการที่เกิดขึ้นเมื่อเซลล์สมองตายจากภาวะสมองขาดเลือดขึ้นกับบริเวณที่เกิด ซึ่งส่วนมากผู้ป่วยมักเกิดอาการทางระบบประสาท อัมพฤกษ์ อัมพาต สูญเสียความสามารถในการเคลื่อนไหวหรือการสื่อสาร กรณีร้ายแรงอาจทำให้เสียชีวิตได้

หากมีภาวะสมองขาดเลือด ตามปกติแล้วจะต้องรีบเข้ารับการรักษาโดยทันที เพื่อลดโอกาสที่เซลล์สมองจะขาดเลือดจนเสียหายอย่างถาวร แต่ทั้งนี้ ภาวะสมองขาดเลือดอาจเกิดขึ้นเพียงชั่วขณะ สามารถหายได้เองภายในไม่กี่ชั่วโมง และมักไม่สร้างความเสียหายแก่สมองถาวร โดยภาวะนี้จะเรียกว่า ภาวะสมองขาดเลือดชั่วคราว หรือ TIA (Transient Ischemic Attack)

อย่างไรก็ตาม TIA มักเป็นสัญญาณเตือนโรคหลอดเลือดสมองในอนาคต หากเกิดภาวะ TIA ขึ้น ผู้ป่วยมักจะต้องเข้ารับติดตามอาการกับแพทย์อย่างใกล้ชิด

เลือดไปเลี้ยงสมองไม่พอเกิดจากอะไร มีสาเหตุใดบ้าง?

สาเหตุส่วนใหญ่ที่ก่อให้เกิดภาวะสมองขาดเลือด คือ เส้นเลือดในสมองตีบ (Thrombotic Stroke) เมื่อหลอดเลือดที่เป็นเสมือนท่อหล่อเลี้ยงอวัยวะไม่สามารถลำเลียงเลือดได้ตามปกติ จึงทำให้อวัยวะนั้นขาดเลือด ซึ่งมักเกิดจากการสะสมของคราบพลัค (Plaque) หรือไขมันตามผนังหลอดเลือด จนมีช่องว่างในหลอดเลือดน้อยลงเรื่อย ๆ จนหลอดเลือดสมองตีบตันไปในที่สุด

อีกกรณีหนึ่งคือ เส้นเลือดในสมองอุดตัน (Embolic Stroke) เกิดจากลิ่มเลือดไปอุดตันหลอดเลือดสมอง และขัดขวางการไหลเวียนของเลือด โดยกรณีนี้อาจพบได้ในผู้ที่มีภาวะหัวใจเต้นผิดปกติ หรือผ่านการผ่าตัดหัวใจมาก่อน

สมองขาดเลือด มีอาการและสัญญาณเตือนอย่างไร?

เมื่อเริ่มเกิดอาการสมองขาดเลือดขึ้น เซลล์สมองจะยังไม่เสียหายถาวรทันที หากพบสัญญาณเตือนและรับการรักษาโดยเร็วก็สามารถฟื้นฟูให้กลับมาเป็นปกติได้ โดยอาการเลือดเลี้ยงสมองไม่พอที่เป็นสัญญาณเตือนว่าผู้ป่วยอาจเกิดภาวะสมองขาดเลือดมีดังต่อไปนี้

• มีอาการอ่อนแรง ชาส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกาย อัมพาตครึ่งซีก
• มีปัญหาเกี่ยวกับการทรงตัว
• การเข้าใจคำพูดผิดปกติ พูดไม่ชัด
• การมองเห็นผิดปกติ เช่น ภาพเบลอ ภาพซ้อน หรือสูญเสียการมองเห็น
• สับสน มึนงง ความจำเสื่อม
• มีอาการปวดศีรษะรุนแรงเฉียบพลัน

ซึ่งภาวะสมองขาดเลือดมักแสดงอาการเหล่านี้ขึ้นอย่างกะทันหัน และใช้เวลาเพียงสั้น ๆ ในการสร้างความเสียหายให้กับเซลล์สมองอย่างถาวร หากพบอาการเหล่านี้ต้องรีบเดินทางไปโรงพยาบาลให้เร็วที่สุด

ปัจจัยเสี่ยงสู่การเกิดภาวะสมองขาดเลือด

สมองขาดเลือดมักเป็นผลพวงมาจากโรคอื่น ๆ ซึ่งมักจะเป็นโรคที่เกิดขึ้นจากพฤติกรรมทางสุขภาพที่ไม่เหมาะสม ดังนี้

• ไขมันในเลือดสูง
  การที่มีไขมันในเลือดมาก ๆ โดยเฉพาะไขมันเลว (LDL) อาจทำให้ไขมันไปเกาะตัวและสะสมตามผนังหลอดเลือด จนเกิดการตีบตันขึ้น
• โรคเบาหวาน
  ระดับน้ำตาลในเลือดสูง สามารถก่อให้เกิดการอักเสบ เส้นเลือดตีบแข็งได้ง่าย ส่งผลให้เลือดไหลเวียนได้ไม่ดี
• โรคความดันโลหิตสูง
  ความดันโลหิตสูงทำให้ผนังหลอดเลือดเปราะบาง เสียหายได้ง่าย และยังเสี่ยงต่อการเกิดหลอดเลือดในสมองแตกได้อีกด้วย

โรคเหล่านี้มักเกิดจากการมีน้ำหนักเกินเกณฑ์ การสูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์ ความเครียดสะสม การรับประทานอาหารที่มีแป้ง น้ำตาล และไขมันสูง

การวินิจฉัยภาวะสมองขาดเลือด

การวินิจฉัยภาวะสมองขาดเลือดสามารถทำได้โดยวิธีดังต่อไปนี้

• ซักประวัติการรักษา โรคประจำตัว และอาการของผู้ป่วย กรณีที่ผู้ป่วยไม่สามารถตอบคำถามแพทย์ได้ ญาติจะต้องตอบคำถามแพทย์แทน
• แพทย์ตรวจร่างกาย เพื่อดูการทำงานของระบบประสาทและสมอง เช่น การประเมินการรับรู้ การทดสอบกำลังแขน การวัดความดันโลหิต ฯลฯ
• หากพบว่ามีความเสี่ยงภาวะสมองขาดเลือด แพทย์จะส่งตรวจเพิ่มเติม เช่น
• ตรวจเลือด
• การเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan)
• การตรวจด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI)
• ตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (EKG)

การรักษาภาวะสมองขาดเลือด

แนวทางการรักษาภาวะสมองขาดเลือดคือการทำให้หลอดเลือดสามารถทำหน้าที่ในการลำเลียงเลือดไปเลี้ยงสมองเป็นปกติ ซึ่งวิธีรักษาสมองขาดเลือดสามารถทำได้ด้วยการให้ยาละลายลิ่มเลือดกับผู้ป่วยที่แสดงอาการภาวะสมองขาดเลือดภายใน 4.5 ชั่วโมง และไม่มีความเสี่ยงเกิดภาวะเลือดออกในสมอง

อย่างไรก็ตามแม้ว่าผู้ป่วยไม่สามารถมาทันช่วงเวลา 4.5 ชั่วโมง แต่ยังคงแนะนำให้เข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลให้เร็วที่สุด เนื่องจากแพทย์อาจพิจารณาทำการสวนเส้นเลือดเพื่อลากลิ่มเลือดที่อุดตันในสมองออกได้

การรักษาด้วยยา แพทย์จะพิจารณาให้ยาต้านเกล็ดเลือดหรือยาละลายลิ่มเลือด เพื่อป้องกันการอุดตันในหลอดเลือดและป้องกันการเกิดลิ่มเลือดในอนาคต ให้ยาลดไขมัน เพื่อลดระดับไขมันในเลือด ลดการสะสมไขมันตามผนังหลอดเลือด

กรณีที่เส้นเลือดตีบหรืออุดตันอย่างรุนแรง แพทย์อาจพิจารณาให้เข้ารับการผ่าตัด เพื่อซ่อมแซม เปิดขยายช่องทางไหลเวียนเลือด หรือกำจัดสิ่งที่ขัดขวางการไหลเวียนเลือดออกไป

หลังจากที่ผู้ป่วยได้รับการรักษาเร่งด่วนแล้ว แพทย์มักจะให้การรักษาเพิ่มเติมเพื่อฟื้นฟูให้ร่างกายทำงานเป็นปกติ และป้องกันการเกิดภาวะสมองขาดเลือดซ้ำ เช่น การทำกายภาพบำบัด การรักษาโรคที่เป็นสาเหตุของภาวะสมองขาดเลือด เป็นต้น

สมองขาดเลือดสามารถป้องกันได้หรือไม่?

ถึงแม้ว่าอาการสมองขาดเลือดจะเกิดขึ้นกะทันหัน แต่แท้จริงแล้วสามารถป้องกันได้ด้วยการดูแลสุขภาพให้สมบูรณ์ แข็งแรง ซึ่งสามารถลดความเสี่ยงในการเกิดโรคอันตรายที่เป็นปัจจัยของภาวะสมองขาดเลือด ด้วยวิธีดังนี้

• ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ เพียงพอ
• รับประทานอาหารให้ครบหมู่ และหลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารที่มีแป้ง น้ำตาล และไขมันสูง
• พักผ่อนให้เพียงพอ และจัดการกับความเครียดอย่างเหมาะสม
• งดสูบบุหรี่และดื่มแอลกอฮอล์
• ตรวจสุขภาพประจำปี หากตรวจพบโรคตั้งแต่เนิ่น ๆ ก็สามารถดำเนินการรักษาได้รวดเร็ว

สมองขาดเลือดอันตรายถึงชีวิต รู้ทันอาการเตือนเพื่อรับการรักษาที่ทันท่วงที

ภาวะสมองขาดเลือด ภัยร้ายที่อาจพรากวิถีชีวิตที่เป็นปกติไปสู่ความพิการหรือสูญเสียชีวิตได้ หากไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้องและรวดเร็ว การทราบและรู้ทันอาการต่าง ๆ ที่อาจเป็นสัญญาณเตือนของภาวะสมองขาดเลือดจะช่วยให้ผู้ป่วยสามารถรับการรักษาโดยเร็ว และฟื้นฟูให้กลับมาใช้ชีวิตประจำวันได้ใกล้เคียงปกติที่สุด

ศูนย์สมองและระบบประสาท โรงพยาบาลพระรามเก้า มีความพร้อมด้านบุคลากรการแพทย์เพื่อรักษาช่วงเวลาโกลเด้นไทม์ ให้ผู้ป่วยได้รับการวินิจฉัยและรับการรักษาอย่างถูกต้อง รวดเร็ว ลดอันตรายจากการรักษาล่าช้า ให้ผู้ป่วยมีโอกาสได้รับการรักษาจนหายเป็นปกติ พร้อมวางแผนป้องกันการเกิดสมองขาดเลือดซ้ำในอนาคต

สอบถามข้อมูลเพิ่มเติม

• Facebook : Praram 9 hospital
• Line : @Praram9Hospital
• โทร. 1270

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับสมองขาดเลือด

1. ควรทำอย่างไรเมื่อเกิดภาวะสมองขาดเลือด?

ภาวะสมองขาดเลือดจะต้องได้รับการรักษาโดยแพทย์เฉพาะทางด้านระบบประสาทและสมอง หากพบอาการที่เป็นสัญญาณเตือนภาวะสมองขาดเลือดจะต้องรีบส่งตัวผู้ป่วยไปโรงพยาบาลให้เร็วที่สุดเพื่อรับการรักษาที่ถูกต้อง

2. โรคแทรกซ้อนที่อาจเกิดจากภาวะสมองขาดเลือดมีอะไรบ้าง?

ภาวะสมองขาดเลือดสามารถก่อให้เกิดอาการหรือโรคแทรกซ้อนอื่น ๆ เช่น อัมพฤกษ์, อัมพาต, สูญเสียความทรงจำ, สูญเสียการมองเห็น, ความผิดปกติด้านการเคลื่อนไหว, ความผิดปกติด้านการสื่อสาร, ภาวะกลืนลำบาก, ปัญหาด้านการปัสสาวะ, เลือดออกในสมอง ฯลฯ

References

Vega, J. (2024, June 20). Cerebral Ischemia Symptoms and Treatment. Verywell health. https://www.verywellhealth.com/what-is-brain-ischemia-3146480

Hersh, E. (2024, April 11). What Is an Ischemic Stroke and How Do You Identify the Signs? Healthline. https://www.healthline.com/health/stroke/cerebral-ischemia

Stieg, PE. (2024, May). Ischemia, Cerebral. Weill Cornell Medicine. https://neurosurgery.weillcornell.org/condition/ischemia-cerebral

Caldeira, MV. Salazar, IL. Curcio, M. Canzoniero, LMT. & Duarte, CB. (2024). Role of the ubiquitin–proteasome system in brain ischemia: Friend or foe? Progress in Neurobiology. 112: 50-69. https://doi.org/10.1016/j.pneurobio.2013.10.003