รู้ทันอาการริดสีดวงทวาร กับพฤติกรรมเสี่ยงที่ต้องระมัดระวัง

ปัญหาการขับถ่ายสามารถสร้างความกังวลใจและกระทบต่อสุขภาพจิตกว่าที่คิด โดยเฉพาะอาการเจ็บเวลาถ่าย ถ่ายเป็นเลือด หรือมีก้อนยื่นจากทวารหนัก ซึ่งอาจเกิดจาก ‘ริดสีดวงทวาร’ ที่หลายคนอาจรู้สึกว่าเป็นโรคที่น่าอาย และไม่กล้ามาพบแพทย์ แต่แท้จริงแล้วไม่ว่าใครก็มีโอกาสเป็นริดสีดวงทวารได้ ดังนั้นสังเกตพบอาการริดสีดวง ควรรีบพบแพทย์เพื่อรับการรักษาโดยเร็ว เพื่อป้องกันไม่ให้อาการริดสีดวงทวารรุนแรงขึ้น

Key Takeaways

• ริดสีดวงทวารมีสาเหตุหลักมาจากการเพิ่มแรงดันในช่องทวารหนัก ทำให้เนื้อเยื่อหลอดเลือดในช่องทวารหนัก (Anal canal) เกิดการขยายตัวเป็นหัวริดสีดวง โดยมีปัจจัยเสี่ยง เช่น ท้องผูก และการรับประทานอาหารบางประเภท เช่น ของเผ็ด, ไฟเบอร์น้อย, การทำอาชีพที่ต้องยกของหนักเป็นประจำ หรือโรคประจำตัว
• ริดสีดวงทวารมี 2 ประเภท ได้แก่ ริดสีดวงภายใน (Internal Hemorrhoids) และริดสีดวงภายนอก (External Hemorrhoids)
• การรักษาริดสีดวงทำได้หลายวิธี เช่น การใช้ยา, การฉีดยา, การใช้ยางรัด และการผ่าตัด ซึ่งจะใช้วิธีไหนในการรักษาขึ้นอยู่กับลักษณะและอาการของริดสีดวงทวาร
• ริดสีดวงทวารป้องกันและดูแลได้ด้วยการปรับพฤติกรรมการขับถ่ายและลดการรับประทานอาหารที่เสี่ยงต่อการเป็นโรคริดสีดวงทวาร

ริดสีดวงทวาร คืออะไร

ริดสีดวงทวาร คือโรคที่เกิดขึ้นจากกลุ่มเนื้อเยื้อหลอดเลือดในทวารหนักเกิดการขยายตัวและยื่นนูนออกมาจากทวารหนักในลักษณะของติ่งเนื้อ เมื่อขับถ่าย แรงดันจากการเบ่งหรือก้อนอุจจาระอาจทำหลอดเลือดดำมีโอกาสที่จะแตก และเกิดเลือดออกเวลาขับถ่ายได้ หากริดสีดวงอาการรุนแรง ติ่งเนื้อที่ยื่นออกมาอาจสร้างความเจ็บปวด จนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันได้

ประเภทของริดสีดวงทวาร

ริดสีดวงทวารสามารถแบ่งประเภทได้เป็น 2 ประเภทตามตำแหน่งที่เกิด ดังนี้

ริดสีดวงภายใน

ริดสีดวงภายใน (Internal Hemorrhoids) คือริดสีดวงทวารที่เกิดขึ้นภายในรูทวารหนัก (Anal canal) อยู่ในตำแหน่งที่สูงกว่าหูรูดทวารหนัก เหนือขึ้นไปจากเส้นประสาททวารหนัก ซึ่งระยะแรก ๆ นั้นจะไม่สามารถมองเห็นหรือคลำได้พบ อีกทั้งไม่สร้างความเจ็บปวดใด ๆ และสามารถตรวจพบได้เฉพาะเวลาส่องกล้องเท่านั้น โดยการเกิดริดสีดวงภายในสามารถแบ่งออกเป็น 4 ระยะ ดังนี้

• ระยะที่ 1 ริดสีดวงมีขนาดเล็ก ไม่สามารถมองเห็นหรือคลำพบ จะมีเพียงอาการขับถ่ายมีเลือดปนเท่านั้น
• ระยะที่ 2 ริดสีดวงมีขนาดใหญ่ขึ้นจนสามารถคลำได้พบ เมื่อเบ่งจะมีติ่งเนื้อริดสีดวงยื่นออกมาด้วย แต่เมื่อหยุดเบ่งก็สามารถหดกลับเข้าไปได้เอง
• ระยะที่ 3 ริดสีดวงใหญ่กว่าระยะที่ 2 เมื่อเบ่ง ริดสีดวงจะโผล่ออกมาและไม่กลับเข้าไปเอง ต้องใช้นิ้วดันเข้าไป
• ระยะที่ 4 เป็นระยะที่ริดสีดวงมีขนาดใหญ่มากและยื่นออกมานอกทวารหนัก ไม่สามารถใช้นิ้วดันกลับเข้าไปได้อีก ในระยะนี้มักมีอาการปวด อักเสบ และไม่สามารถนั่งได้ตามปกติ

ริดสีดวงภายนอก

ริดสีดวงภายนอก (External Hemorrhoids) คือริดสีดวงทวารที่เกิดขึ้นบริเวณผิวหนังรอบทวารหนัก หรือปากทวารหนัก (Anus) ซึ่งเป็นตำแหน่งที่มีเส้นประสาทจำนวนมาก จึงสามารถสร้างความเจ็บปวด โดยลักษณะริดสีดวงทวารภายนอกนั้นจะสามารถสังเกตเห็นได้ด้วยตาเปล่า คลำพบได้ ไม่มีระยะการเบ่งเช่นเดียวกับริดสีดวงภายใน

สาเหตุของการเกิดริดสีดวงทวาร

ข้อสันนิษฐานที่ได้รับการยอมรับในปัจจุบันถึงสาเหตุของริดสีดวง พบว่าเกิดจากเนื้อเยื่อ anal cushion เกิดการขยายตัว ซึ่งเนื้อเยื่อ anal cushion จะขยายตัวเมื่อมีแรงเบ่งจากการขับถ่าย และช่วยให้รูทวารปิดกลับสนิท แต่การขยายตัวที่เกิดขึ้นกับเนื้อเยื่อ anal cushion จะทำให้เกิดการเคลื่อนตัวลงมาในตำแหน่งที่ต่ำกว่าปกติและไม่สามารถกลับไปในตำแหน่งเดิมได้ ทำให้เส้นเลือดซึ่งปกติถูกค้ำจุนโดยเนื้อเยื่อเหล่านี้มีลักษณะโป่งออกมาจากเนื้อเยื่อโดยรอบด้วย เกิดเป็นก้อนนูนซึ่งก็คือริดสีดวง โดยปัจจัยที่มีผลทำให้เกิดริดสีดวงทวารมีดังนี้

• ระบบขับถ่ายผิดปกติ เช่น ท้องผูก ท้องเสียเรื้อรัง
• มีพฤติกรรมการขับถ่ายที่ไม่ดี เช่น นั่งถ่ายอุจจาระเป็นเวลานาน ๆ หรือชอบเบ่งอุจจาระแรง ๆ
• การออกแรงยกของหนักบ่อย ๆ หรือยืนนาน ๆ
• ภาวะน้ำหนักเกินเกณฑ์
• การรับประทานอาหารไม่ถูกสุขลักษณะ อาทิ ไม่ทานอาหารที่มีกากใย ทานของเผ็ดบ่อย ๆ
• การตั้งครรภ์
• โรคแทรกซ้อน เช่น โรคตับแข็ง
• การมีเพศสัมพันธ์ทางทวารหนัก
• การหย่อนหยานของกล้ามเนื้อเกี่ยวพันในทวารหนักจากอายุที่เพิ่มมากขึ้น

แนวทางการรักษาริดสีดวงทวาร

การรักษาริดสีดวงทวารหนักจะขึ้นอยู่กับระดับความรุนแรงของริดสีดวงทวาร ซึ่งมีแนวทางการรักษาดังต่อไปนี้

การรักษาโดยไม่ผ่าตัด

การรักษาโดยไม่ผ่าตัดจะใช้กับผู้ป่วยริดสีดวงทวารภายในระยะที่ 1 และระยะที่ 2 ซึ่งสามารถทำได้หลากหลายวิธี

• การปรับอาหารการกินเเละเปลี่ยนการใช้ชีวิต (Dietary and Lifestyle Modification) ไม่ว่าผู้ป่วยจะอยู่ในระยะไหนก็ควรที่จะปรับพฤติกรรมให้เหมาะสม
• การใช้ยา ประกอบไปด้วยการใช้ยาหลายกลุ่มเพื่อช่วยลดการอักเสบและลดการเลือดออกเมื่อขับถ่าย ซึ่งมีทั้งรูปแบบยาทาภายนอกและยาเหน็บ
• การฉีดยา ช่วยให้เส้นเลือดที่หล่อเลี้ยงริดสีดวงหดตัว ทำให้หัวริดสีดวงฝ่อตัวไปในที่สุด
• การใช้ยางรัด ทำให้ริดสีดวงขาดเลือดจนฝ่อตัวและหลุดออกไปเองตามธรรมชาติ

การรักษาโดยการผ่าตัด

การรักษาโดยการผ่าตัดจะใช้กับผู้ป่วยริดสีดวงทวารภายนอกที่มีการอักเสบ และริดสีดวงภายในระยะที่ 3 และระยะที่ 4 ซึ่งวิธีการผ่าริดสีดวงยังมีอีกหลายวิธี ดังนี้

• การผ่าตัดแบบเลเซอร์ (Laser Hemorrhoidoplasty) เป็นวิธีการที่ใช้แสงเลเซอร์เข้าไปทำลายเส้นเลือดที่หล่อเลี้ยงริดสีดวงให้ฝ่อตัวลง เหมาะกับริดสีดวงที่มีขนาดไม่ใหญ่มากนัก
• การผ่าตัดริดสีดวง (Excisional Hemorrhoidectomy) เป็นวิธีการตัดติ่งริดสีดวงทวารที่เป็นปัญหาออก พร้อมกับตัดเส้นเลือดที่ไปหล่อเลี้ยงริดสีดวงทวาร เหมาะกับริดสีดวงที่มีขนาดใหญ่ ซึ่งการผ่าตัดริดสีดวงสามารถใช้การผ่าตัดส่องกล้อง MIS เพื่อให้แผลผ่าตัดมีขนาดเล็ก ลดระยะเวลาพักฟื้น และช่วยให้แผลผ่าตัดหายเร็วขึ้น

การป้องกันริดสีดวงทวาร

การเกิดริดสีดวงทวารโดยส่วนมากมักมีปัจจัยจากพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม ดังนั้นการป้องกันไม่ให้เกิดริดสีดวงทวารจึงทำได้ด้วยการปรับพฤติกรรมให้ถูกสุขลักษณะ ซึ่งสามารถปฏิบัติตามได้ดังนี้

• ดื่มน้ำให้เพียงพอ เพื่อให้ขับถ่ายง่ายขึ้น
• รับประทานอาหารให้ครบหมู่ และเพิ่มการรับประทานผักที่มีกากใยสูง ช่วยให้อุจจาระนิ่ม ลดอาการท้องผูกได้
• ฝึกการขับถ่ายให้เป็นเวลา และขับถ่ายเป็นประจำทุกวัน
• ไม่นั่งขับถ่ายนานเกินไป เลี่ยงการอ่านหนังสือหรือเล่นมือถือขณะขับถ่าย
• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ

อย่าปล่อยให้ริดสีดวงทวารตามรังควาน รักษาได้ด้วยการผ่าตัด ฟื้นตัวเร็ว หายขาดได้ ไม่รำคาญใจอีกต่อไป

ริดสีดวงทวารเป็นปัญหาที่ส่วนใหญ่มักเกิดจากพฤติกรรมการขับถ่ายที่ไม่เหมาะสม หากอาการรุนแรงอาจสร้างความเจ็บปวดและส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันได้

เป็นริดสีดวงทวารไม่ใช่เรื่องน่าอาย รีบรักษาอย่าปล่อยทิ้งนาน ที่โรงพยาบาลพระรามเก้า รักษาริดสีดวงทวารหนักด้วยการผ่าตัดหลายหลายรูปแบบ ลดการบาดเจ็บต่อเนื้อเยื่อ อย่างเช่นการผ่าตัดส่องกล้อง Minimally Invasive Surgery ให้แผลเล็ก หายไว ลดความเสี่ยงแผลติดเชื้อ เพื่อคืนคุณภาพชีวิตที่ดีกลับมาอีกครั้ง

สอบถามข้อมูลเพิ่มเติม

• Facebook : Praram 9 hospital
• Line : @Praram9Hospital
• โทร. 1270

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับริดสีดวงทวาร

ริดสีดวงหายเองได้ไหม?

ริดสีดวงอาจหายได้เองกรณีที่อาการไม่รุนแรง ทั้งนี้สามารถดูแลตนเองด้วยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมขับถ่ายและพฤติกรรมเสี่ยงต่าง ๆ เพื่อป้องกันไม่ให้ริดสีดวงทวารมีอาการรุนแรงขึ้น

ริดสีดวงทวารสามารถกลับมาเป็นซ้ำได้ไหม?

ริดสีดวงทวารสามารถกลับมาเป็นซ้ำได้ หากยังคงไม่แก้ไขพฤติกรรมขับถ่ายและพฤติกรรมเสี่ยงที่ทำให้เกิดริดสีดวงทวาร

References

Felman, A. (2024, January 25). What to know about hemorrhoids. MedicalNewsToday. https://www.medicalnewstoday.com/articles/73938#symptoms

Lewine, HE. (2024, March 26). Hemorrhoids and what to do about them. Harvard Health Publishing. https://www.health.harvard.edu/diseases-and-conditions/hemorrhoids_and_what_to_do_about_them

WebMD Editorial Contributors. (2023, August 16). Hemorrhoids: Symptoms, Causes, and Treatment. WebMD. https://www.webmd.com/digestive-disorders/understanding-hemorrhoids-basics