เนื้องอกต่อมใต้สมอง ยิ่งตรวจพบเร็ว มีโอกาสรักษาหายได้ไว

ต่อมใต้สมอง เป็นอวัยวะสำคัญที่ช่วยควบคุมสมดุลฮอร์โมนโดยรวม ทำให้ร่างกายสามารถทำงานได้เป็นปกติ แต่เมื่อใดที่ร่างกายมีการแสดงอาการผิดปกติแบบไม่มีสาเหตุ เช่น ปวดศีรษะรุนแรง, การมองเห็นลดลง, มีอาการชัก, น้ำนมไหลทั้ง ๆ ที่ไม่ได้ตั้งครรภ์, ร่างกายโตกว่าคนทั่วไปมาก ฯลฯ อาการเหล่านี้อาจเกิดขึ้นจาก ‘เนื้องอกต่อมใต้สมอง’ ที่ควรรีบวินิจฉัย และรับการรักษาโดยเร็ว เพื่อให้ระบบในร่างกายกลับมาทำงานได้เป็นปกติอีกครั้ง

Key Takeaways

• ต่อมใต้สมอง เป็นอวัยวะสำคัญของระบบต่อมไร้ท่อ มีหน้าที่สร้างฮอร์โมนหลายชนิด ซึ่งทำงานภายใต้การควบคุมของสมองส่วนไฮโปทาลามัส (Hypothalamus)
• เนื้องอกต่อมใต้สมอง เป็นความผิดปกติของกลุ่มเซลล์ต่อมใต้สมอง มีทั้งรูปแบบที่สามารถสร้างฮอร์โมนได้ และแบบที่ไม่สร้างฮอร์โมน
• อาการเนื้องอกต่อมใต้สมองที่เกิดจะขึ้นอยู่กับชนิดเนื้องอกและขนาดของเนื้องอก หากเป็นเนื้องอกที่สร้างฮอร์โมนได้จะทำให้ระดับฮอร์โมนสูงกว่าปกติ และหากเป็นเนื้องอกขนาดใหญ่อาจทำให้เกิดการกดเบียดของอวัยวะรอบข้าง
• การรักษาเนื้องอกต่อมใต้สมองขึ้นอยู่กับอาการที่เกิดขึ้น สามารถรักษาได้โดยการใช้ยา และการผ่าตัด กรณีที่ไม่มีอาการผิดปกติก็ไม่จำเป็นต้องรักษา

ต่อมใต้สมอง อวัยวะสุดสำคัญต่อระบบต่อมไร้ท่อ ที่ร่างกายจำเป็นต้องมี

ต่อมใต้สมอง (Pituitary Gland) คือ อวัยวะขนาดเล็กประมาณเม็ดถั่ว ตั้งอยู่ที่ฐานสมองกลางศีรษะ ใกล้ ๆ กับหลังสันจมูกและหลังดวงตา เป็นส่วนหนึ่งของระบบไร้ท่อ มีหน้าที่สร้างและหลั่งฮอร์โมนเพื่อควบคุมการทำงานต่าง ๆ ในร่างกาย และยังทำหน้าที่สั่งการให้ต่อมไร้ท่ออื่น ๆ ผลิตและหลั่งฮอร์โมนอีกด้วย

โดยต่อมใต้สมองมี 2 ส่วน คือ ต่อมใต้สมองส่วนหน้า และต่อมใต้สมองส่วนหลัง ซึ่งแต่ละส่วนมีหน้าที่ที่แตกต่างกัน ดังนี้

ต่อมใต้สมองส่วนหน้า (Anterior Pituitary)

ต่อมใต้สมองส่วนหน้า เป็นส่วนที่มีการผลิตและหลั่งฮอร์โมนหลากหลายชนิด ทั้งฮอร์โมนที่ควบคุมการทำงานของต่อมไร้ท่ออื่น ๆ (Tropic Hormone) และฮอร์โมนที่มีผลต่อร่างกายโดยตรง (Peptide Hormone) ได้แก่

• Thyroid-Stimulating Hormone (TSH) : กระตุ้นให้ต่อมไทรอยด์สร้างฮอร์โมนไทรอยด์
• Follicle-Stimulating Hormone (FSH) : กระตุ้นให้รังไข่ผลิตเอสโตรเจน และกระตุ้นการเจริญของไข่ในเพศหญิง หรือกระตุ้นการผลิตสเปิร์มในเพศชาย
• Luteinizing Hormone (LH) : กระตุ้นให้เกิดการตกไข่ในเพศหญิง หรือกระตุ้นการผลิตเทสโทสเตอโรนในเพศชาย
• Adrenocorticotropic Hormone (ATCH) : กระตุ้นให้ต่อมหมวกไตหลั่งฮอร์โมนคอร์ติซอล (Cortisol)
• Growth Hormone (GH) : ควบคุมการเจริญเติบโตของร่างกาย
• Prolactin : ควบคุมการผลิตและหลั่งน้ำนมในหญิงตั้งครรภ์

การผลิตฮอร์โมนเหล่านี้จะถูกกระตุ้นหรือยับยั้งภายใต้การควบคุมของสมองส่วนไฮโปทาลามัส ด้วยสารเคมีที่สื่อสารไปยังต่อมใต้สมองโดยตรง

ต่อมใต้สมองส่วนหลัง (Posterior Pituitary)

ต่อมใต้สมองส่วนหลัง ทำหน้าที่จัดเก็บและปล่อยฮอร์โมนที่ผลิตโดยสมองส่วนไฮโปทาลามัส ซึ่งมีอยู่ 2 ชนิด ได้แก่

• Vasopressin หรือ Antidiuretic Hormone (ADH) : ทำหน้าที่ควบคุมสมดุลน้ำและเกลือแร่ในร่างกาย
• Oxytocin : มีผลต่อการบีบตัวของมดลูกเพื่อคลอดบุตร และยังมีผลต่อการผลิตน้ำนมด้วย

เนื้องอกต่อมใต้สมอง ความผิดปกติที่ทำลายความสมดุลระบบต่อมไร้ท่อ

เนื้องอกต่อมใต้สมอง (Pituitary Tumor) คือ ความผิดปกติของกลุ่มเซลล์บริเวณต่อมใต้สมอง ทำให้ลักษณะทางกายภาพของต่อมใต้สมองมีกลุ่มเซลล์ส่วนเกิน โดยปกติแล้วเนื้องอกต่อมใต้สมองมักจะไม่ใช่เนื้อร้าย และบางครั้งเนื้องอกต่อมใต้สมองก็อาจไม่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพเลย แต่ก็มีโอกาสส่งผลกระทบต่อการทำงานของร่างกายหลาย ๆ ระบบ ขึ้นอยู่กับชนิด และขนาดของเนื้องอกต่อมใต้สมอง

เนื้องอกต่อมใต้สมองสามารถแบ่งเป็น 2 ประเภท ได้แก่

• เนื้องอกต่อมใต้สมองชนิดสร้างฮอร์โมน : เนื้องอกชนิดนี้จะกระทบต่อการสร้างฮอร์โมนโดยตรง โดยทำให้ปริมาณฮอร์โมนมีมากขึ้น จนส่งผลให้ร่างกายทำงานผิดปกติ
• เนื้องอกต่อมใต้สมองชนิดไม่สร้างฮอร์โมน : เนื้องอกชนิดนี้จะไม่ส่งผลต่อระดับฮอร์โมนในร่างกาย แต่การเจริญเติบโตของเนื้องอกอาจไปกดเบียดเนื้อเยื่อสมอง จนส่งผลกระทบต่อระบบประสาทใกล้เคียง

เนื้องอกต่อมใต้สมอง ก่อให้เกิดอาการอะไรได้บ้าง

ความผิดปกติที่เกิดจากเนื้องอกต่อมใต้สมอง จะขึ้นอยู่กับชนิดและขนาดของเนื้องอก ซึ่งอาการที่สามารถพบได้มีดังต่อไปนี้

อาการผิดปกติที่ส่งผลต่อระบบไร้ท่อ

เกิดจากเนื้องอกต่อมใต้สมองชนิดสร้างฮอร์โมน ที่ทำให้ปริมาณฮอร์โมนสูงกว่าปกติ ซึ่งความผิดปกติที่เกิดขึ้นอยู่กับชนิดฮอร์โมนที่เนื้องอกต่อมใต้สมองสร้างเพิ่มขึ้นมา ยกตัวอย่างเช่น

• ต่อมไทรอยด์สร้างฮอร์โมนไทรอยด์เกิน เกิดภาวะไฮเปอร์ไทรอยด์ ทำให้ผู้ป่วยน้ำหนักลด, เหงื่อออกง่าย, หัวใจเต้นเร็ว, ท้องเสีย, ขี้ร้อน, หงุดหงิดง่าย ฯลฯ
• ระบบสืบพันธุ์ผิดปกติ เช่น รอบเดือนผิดปกติ, เสื่อมสมรรถภาพทางเพศ, มีบุตรยาก ฯลฯ
• การเจริญเติบโตที่มากผิดปกติ หากเป็นในเด็ก ทำให้ตัวใหญ่และสูงมากกว่าคนปกติ แต่หากเป็นในผู้ใหญ่ จะทำให้มือเท้าใหญ่
• เกิดภาวะคุชชิ่ง (Cushing’s Syndrome) จากคอร์ติซอลมากเกินไป ทำให้อ้วนลงพุง, หน้ากลม, ผิวบาง, ผมร่วง ฯลฯ
• น้ำนมไหลแม้ว่าจะไม่ได้ตั้งครรภ์
• สมดุลน้ำและเกลือแร่ผิดปกติ ทำให้เกิดภาวะเบาจืด

อาการผิดปกติที่ส่งผลกระทบต่ออวัยวะใกล้เคียง

เนื้องอกต่อมใต้สมองที่มีขนาดใหญ่ขึ้นจะไปกดเบียดอวัยวะรอบข้างจนอาจส่งผลให้เนื้องอกในสมองทับเส้นประสาท ทำให้เกิดอาการต่าง ๆ เช่น

• ปวดศีรษะรุนแรง
• ใบหน้าชา การกลอกตาผิดปกติ
• การมองเห็นผิดปกติ เช่น ตาพร่ามัว เห็นภาพซ้อน ภาพเบลอ ลานสายตาแคบลง

หลายครั้งผู้ป่วยมักไม่ทราบว่ามีเนื้องอกต่อมใต้สมอง เนื่องจากไม่มีอาการผิดปกติแสดงให้เห็นชัด หรือมีอาการบ้างแต่ไม่ส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันมากนัก จึงไม่ได้รับการตรวจวินิจฉัยอย่างละเอียด

การวินิจฉัยความผิดปกติของต่อมใต้สมอง

ความผิดปกติของต่อมใต้สมองจะแสดงอาการออกมาในลักษณะความผิดปกติของฮอร์โมน หรืออาการมองเห็นผิดปกติที่ไม่ได้เกิดจากดวงตา ซึ่งการตรวจวินิจฉัยสามารถทำได้โดยวิธีดังนี้

• การตรวจระดับฮอร์โมน เพื่อดูว่าระดับฮอร์โมนในร่างกายมีมากเกินหรือน้อยกว่าปกติหรือไม่
• การตรวจด้วยรังสีวินิจฉัย เช่น การเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan) เพื่อดูลักษณะของต่อมใต้สมองว่ามีเนื้องอกหรือไม่ หรือใช้การตรวจด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI) เพื่อดูรายละเอียดภายในเนื้องอก และการกดเบียดของเนื้องอกกับเส้นประสาทต่าง ๆ รอบข้าง

แนวทางการรักษาเนื้องอกต่อมใต้สมอง

การรักษาเนื้องอกต่อมใต้สมองจะขึ้นอยู่กับชนิดและขนาดของเนื้องอก กรณีที่เนื้องอกต่อมใต้สมองมีขนาดเล็กมาก และไม่ส่งผลกระทบต่อการผลิตฮอร์โมน ก็ไม่จำเป็นต้องรักษา เพียงแค่คอยติดตามอาการอยู่เสมอก็เพียงพอ

หากเนื้องอกต่อมใต้สมองเป็นชนิดสร้างฮอร์โมน การรักษาก็จะขึ้นอยู่กับชนิดของฮอร์โมนที่ผิดปกติ อย่างเช่น ฮอร์โมน Prolactin สูงที่ทำให้น้ำนมไหลผิดปกติ ก็สามารถรักษาด้วยการใช้ยาโดยไม่ต้องผ่าตัด

แต่ถ้าเนื้องอกต่อมใต้สมองทำให้การผลิตฮอร์โมนผิดปกติ และส่งผลให้ร่างกายแสดงอาการผิดปกติมาก ไม่สามารถใช้ยารักษา หรือเนื้องอกมีขนาดใหญ่ไปกดเบียดอวัยวะข้างเคียง ก็อาจต้องเข้ารับการผ่าตัดเพื่อแก้ไขปัญหาที่ต้นเหตุ โดยการผ่าตัดจะมีทั้งการผ่าตัดสมองเปิดกะโหลกศีรษะ และการผ่าตัดผ่านโพรงจมูกเข้าไปที่ฐานกะโหลก ซึ่งจะใช้วิธีไหนนั้นจะขึ้นอยู่กับตำแหน่งของเนื้องอกต่อมใต้สมอง

ตรวจพบเนื้องอกต่อมใต้สมอง ไม่ต้องกังวลใจ รักษาหายขาดได้

ต่อมใต้สมอง นอกจากจะมีหน้าที่สร้างและหลั่งฮอร์โมนเองแล้ว ยังเป็นเสมือนศูนย์สั่งการของระบบต่อมไร้ท่อ ที่คอยควบคุมการสร้างและการหลั่งฮอร์โมนของต่อมไร้ท่ออื่น ๆ ด้วย หากมีความผิดปกติขึ้นอาจทำให้ระดับฮอร์โมนในร่างกายผิดปกติ และส่งผลกระทบต่อการทำงานโดยรวมได้ การติดตามอาการและเข้ารับการตรวจสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ จะช่วยเพิ่มโอกาสให้ตรวจพบเนื้องอกต่อมใต้สมองได้ไว และสามารถเข้ารับการรักษาได้อย่างรวดเร็ว

ศูนย์สมองและระบบประสาท โรงพยาบาลพระรามเก้า พร้อมให้บริการตรวจวินิจฉัยด้วยเครื่องมือเทคโนโลยีที่ทันสมัยโดยแพทย์เฉพาะทาง เพื่อให้การประเมินและวินิจฉัยโรคมีความถูกต้อง แม่นยำ และนำไปสู่การรักษาที่ตรงจุด ให้ผู้ป่วยได้รับบริการที่ได้มาตรฐาน ปลอดภัย และกลับมามีสุขภาพที่ดีอีกครั้ง

สอบถามข้อมูลเพิ่มเติม

• Facebook : Praram 9 hospital
• Line : @Praram9Hospital
• โทร. 1270

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับต่อมใต้สมอง

1. ต่อมใต้สมองทำหน้าที่อะไร?

ต่อมใต้สมองทำหน้าที่สร้างฮอร์โมนและส่งไปยังส่วนต่าง ๆ ผ่านกระแสเลือด เพื่อควบคุมการทำงานส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย

2. เนื้องอกต่อมใต้สมอง จำเป็นต้องผ่าตัดหรือไม่?

เนื้องอกต่อมใต้สมองไม่จำเป็นต้องผ่าตัดในกรณีที่เนื้องอกมีขนาดเล็ก และเป็นชนิดไม่สร้างฮอร์โมน ที่ไม่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพโดยรวม

References

About the Pituitary Gland. (n.d.). Barrow Neurological Institute. https://www.barrowneuro.org/resource/about-the-pituitary-gland/

Pituitary Gland. (2022, April 4). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/body/21459-pituitary-gland

Pituitary gland and hormones. (n.d.). Healthdirect. https://www.healthdirect.gov.au/pituitary-gland