ปวดข้อเท้าเกิดจากสาเหตุอะไร มีวิธีรักษาอย่างไรไม่ให้เจ็บเรื้อรัง?

ข้อเท้าเป็นหนึ่งในข้อต่อที่ถูกใช้งานอยู่ตลอดเวลา ไม่ว่าจะเดิน วิ่ง หรือยืนล้วนต้องอาศัยข้อเท้าในการเคลื่อนไหว ด้วยเหตุนี้ ข้อเท้าจึงเป็นจุดที่มีโอกาสเกิดอาการปวดหรือบาดเจ็บได้ง่าย และเมื่อเกิดอาการเจ็บขึ้นมา ก็อาจส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันไม่น้อย หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม หรือดูแลตัวเองไม่ถูกวิธี อาการปวดข้อเท้าอาจลุกลามจนกลายเป็นปัญหาเรื้อรังได้

บทความนี้จะพาคุณไปทำความเข้าใจเกี่ยวกับอาการเจ็บข้อเท้า ตั้งแต่สาเหตุ วิธีรักษา ไปจนถึงแนวทางป้องกัน เพื่อช่วยให้คุณดูแลข้อเท้าให้แข็งแรง ลดความเสี่ยงของการบาดเจ็บซ้ำในอนาคต

Key Takeaways

• อาการปวดข้อเท้า เป็นภาวะที่พบได้บ่อย เกิดได้จากหลายสาเหตุ เช่น การใช้งานมากเกินไป การบาดเจ็บ อุบัติเหตุ โรคข้อเสื่อม โรคข้ออักเสบ หรือภาวะอื่นที่ส่งผลต่อโครงสร้างข้อเท้า
• อาการนี้สามารถเกิดขึ้นได้กับคนทุกเพศทุกวัย และอาจรบกวนการใช้ชีวิตประจำวันได้หากไม่ได้รับการดูแลอย่างเหมาะสม
• การรักษาเพียงอย่างเดียวอาจไม่เพียงพอ การดูแลป้องกันและใส่ใจสุขภาพข้อเท้าในระยะยาวมีความสำคัญ เพื่อป้องกันการบาดเจ็บซ้ำและลดความเสี่ยงของอาการเรื้อรัง

ปวดข้อเท้าอาการเป็นอย่างไร? ใครบ้างที่เสี่ยง?

ปวดข้อเท้าเกิดได้จากความผิดปกติหรือการบาดเจ็บของโครงสร้างต่าง ๆ รอบข้อเท้า เช่น กระดูก กล้ามเนื้อ เส้นเอ็น ข้ออ่อน เส้นประสาท หรือแม้แต่หลอดเลือด อาการที่พบได้มักมีลักษณะตั้งแต่ปวดเล็กน้อย ไปจนถึงปวดมากจนไม่สามารถลงน้ำหนักหรือเคลื่อนไหวได้ โดยอาการที่พบบ่อย ได้แก่

• ข้อเท้าบวม อักเสบ หรือมีรอยช้ำ
• เจ็บแปลบ ๆ หรือรู้สึกปวดจี๊ดเมื่อลงน้ำหนัก
• ปวดมากเมื่อยืนเขย่ง หรือใช้เท้าเคลื่อนไหว
• ข้อเท้ามีเสียงดังกรอบแกรบ ร่วมกับความรู้สึกปวดในข้อเมื่อขยับข้อเท้า
• เคลื่อนไหวข้อเท้าไม่ได้ตามปกติ โดยเฉพาะเมื่อกระดก บิด พลิกข้อเท้า
• ข้อเท้าดูผิดรูป หรือมีแผลเปิด
• มีอาการชา หรือเสียวแปลบ ซึ่งอาจเกิดจากเส้นประสาทถูกกดทับ
• รู้สึกตึงแข็งบริเวณข้อเท้า โดยเฉพาะหลังตื่นนอนหรือหลังอยู่นิ่งนาน ๆ
• มีอาการร่วมจากโรคข้อ เช่น ปวดแบบมีไข้ หรือข้อบวมแดงร้อน

​​กลุ่มคนที่เสี่ยงต่อการเกิดอาการเจ็บข้อเท้ามากกว่าปกติ ได้แก่

• นักกีฬา หรือผู้ที่ออกกำลังกายหนัก เช่น วิ่ง กระโดด เตะลูกบอล หรือเล่นกีฬาเปลี่ยนทิศทางบ่อย ๆ เสี่ยงต่อข้อแพลงหรือเอ็นฉีก
• คนที่ใช้งานข้อเท้าอย่างหนักต่อเนื่อง เช่น ยืนนาน เดินบนพื้นเอียง หรือต้องแบกของหนัก
• ผู้ที่มีน้ำหนักตัวมากกว่ามาตรฐาน ซึ่งเพิ่มแรงกดที่ข้อเท้า ทำให้เสื่อมหรือบาดเจ็บง่ายขึ้น
• ผู้สูงอายุ ซึ่งมักมีปัญหาข้อเสื่อม กล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือการทรงตัวลดลง เสี่ยงต่อการหกล้ม
• ผู้ที่เคยมีอาการบาดเจ็บที่ข้อเท้าในอดีต เช่น กระดูกหัก เอ็นฉีก หรือข้อแพลงเรื้อรัง อาจมีพังผืดหรือข้อเสื่อมตามมา
• ผู้ที่มีโรคเรื้อรังที่ส่งผลต่อข้อต่อ เช่น:

      ๏  โรคเกาต์ (Gout): มีการสะสมผลึกกรดยูริกในข้อ ทำให้ปวด บวม และร้อน
      ๏  ข้ออักเสบรูมาตอยด์ (Rheumatoid arthritis): ระบบภูมิคุ้มกันทำลายเนื้อเยื่อในข้อ ส่งผลให้ข้อเท้าอักเสบเรื้อรัง
      ๏  ข้อเสื่อม (Osteoarthritis): ข้อเท้าเสื่อมจากการใช้งานนานปี ทำให้ปวดตึงหรือฝืด

• ผู้ที่ใส่รองเท้าไม่เหมาะสม เช่น รองเท้าส้นสูง พื้นแบนเกินไป หรือไม่มี support

อาการปวดข้อเท้าแบบไหนที่ต้องรีบพบแพทย์?

แม้อาการปวดข้อเท้าส่วนใหญ่สามารถบรรเทาได้ด้วยการพักผ่อนหรือดูแลเบื้องต้น แต่ในบางกรณีอาจมีสัญญาณบ่งชี้ถึงภาวะรุนแรงที่ไม่ควรละเลย โดยเฉพาะเมื่ออาการไม่ดีขึ้นภายใน 1–2 วัน หรือมีอาการรุนแรงตั้งแต่แรก ควรรีบพบแพทย์ทันที หากพบอาการต่อไปนี้:

• สงสัยกระดูกหัก: ไม่สามารถขยับหรือรับน้ำหนักที่ข้อเท้าได้เลย ร่วมกับอาการบวมผิดปกติหรือข้อเท้าผิดรูป
• ข้ออักเสบรุนแรง: เจ็บข้อเท้านาน อาการไม่ดีขึ้นภายใน 2–3 วัน แม้จะพักหรือประคบเย็นแล้วก็ตาม
• สงสัยติดเชื้อในข้อ: ปวดข้อร่วมกับบวม แดง ร้อน มีไข้ และกดแล้วเจ็บมาก อาจเป็นภาวะฉุกเฉิน
• รู้สึกชา หรือมีอาการเสียวแปลบร่วมกับปวด: อาจเกิดจากเส้นประสาทถูกกดทับหรือบาดเจ็บ
• มีเสียง “ป๊อก” หรือ “กรอบแกรบ” ขณะบาดเจ็บ: อาจเป็นสัญญาณของเอ็นฉีกหรือกระดูกหัก
• มีแผลเปิดบริเวณข้อเท้า: เสี่ยงติดเชื้อหากไม่ได้รับการดูแลที่เหมาะสม
• ข้อเท้าอ่อนแรงหรือขยับไม่ได้เลย: อาจเกิดจากการบาดเจ็บของเส้นเอ็นหรือกล้ามเนื้อ

หากมีอาการเหล่านี้ ควรหลีกเลี่ยงการฝืนใช้งานข้อเท้า และรีบพบแพทย์เพื่อวินิจฉัยและวางแผนการรักษาอย่างเหมาะสม

ปวดข้อเท้ามีสาเหตุมาจากอะไรบ้าง?

อาการปวดข้อเท้าอาจเกิดจากหลายปัจจัย ไม่ได้จำกัดเฉพาะการบาดเจ็บเพียงอย่างเดียว โดยสามารถแบ่งสาเหตุออกได้เป็น 3 กลุ่มหลัก ได้แก่:

1. การบาดเจ็บเฉียบพลัน (Acute Injury)

• ข้อเท้าแพลง (Ankle sprain): สาเหตุที่พบบ่อยที่สุด เกิดจากการบิด พลิก หรือเหยียบผิดท่า ทำให้เส้นเอ็นฉีกขาดบางส่วน
• กระดูกหัก (Fracture): เช่น กระดูกข้อเท้า หรือกระดูกฝ่าเท้าแตกร้าวจากการหกล้ม กระแทกรุนแรง หรืออุบัติเหตุ
• เอ็นฉีก หรือกล้ามเนื้อฉีกขาด: จากการเคลื่อนไหวรุนแรง เช่น วิ่งเร็ว พุ่งตัว หรือกระโดดแล้วลงผิดท่า

2. การใช้งานมากเกินไป (Overuse Injuries)

• เอ็นอักเสบ (Tendonitis): เช่น เอ็นร้อยหวายอักเสบ จากการวิ่งหรือเดินมากเกินไป โดยไม่มีการยืดเหยียดที่เพียงพอ
• ปวดจากกล้ามเนื้อหรือพังผืดอักเสบ: เช่น ภาวะ plantar fasciitis ที่มักทำให้เจ็บส้นเท้า ลามมาข้อเท้าได้
• การบาดเจ็บจากการใช้งานซ้ำๆ (Repetitive stress): เช่น คนที่ยืนนาน วิ่งทุกวัน หรือต้องเดินขึ้นลงบ่อย ๆ

3. โรคหรือภาวะทางการแพทย์ (Medical Conditions)

• โรคข้ออักเสบ (Arthritis): เช่น

      ๏  ข้อเสื่อม (Osteoarthritis): เกิดจากการเสื่อมสภาพของข้อต่อเมื่ออายุมากขึ้น
      ๏  ข้ออักเสบรูมาตอยด์ (Rheumatoid arthritis): ระบบภูมิคุ้มกันทำลายเยื่อบุข้อ ส่งผลให้ข้อเท้าอักเสบเรื้อรัง
      ๏  โรคเกาต์ (Gout): เกิดจากการสะสมของผลึกกรดยูริก ทำให้ปวดบวมเฉียบพลันโดยเฉพาะกลางคืน

• เส้นประสาทถูกกดทับ (Nerve compression): เช่น ภาวะ tarsal tunnel syndrome
• การติดเชื้อที่ข้อเท้า (Infection): เช่น ข้ออักเสบติดเชื้อ (septic arthritis) ซึ่งพบได้น้อยแต่รุนแรง
• ความผิดปกติทางโครงสร้าง: เช่น เท้าแบน หรือแนวกระดูกเท้าผิดปกติ ส่งผลต่อการลงน้ำหนักและทำให้ปวดข้อเท้าเรื้อรัง

เมื่อปวดข้อเท้า แพทย์จะวินิจฉัยอาการอย่างไร?

เมื่อคุณเข้าพบแพทย์ด้วยอาการปวดข้อเท้า ขั้นตอนแรกที่แพทย์จะทำคือการ ซักประวัติโดยละเอียด เพื่อประเมินความเป็นไปได้ของสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการ โดยมักจะสอบถามเรื่องต่อไปนี้:

• ลักษณะของอาการปวด เช่น ปวดแปลบ ปวดตื้อ ปวดเมื่อขยับ หรือปวดแม้ไม่ได้เคลื่อนไหว
• ระยะเวลาที่เริ่มมีอาการ และความรุนแรง
• เหตุการณ์ที่อาจกระตุ้นให้ปวด เช่น การพลิกเท้า ลื่นล้ม หรือใช้งานข้อเท้าอย่างหนัก
• โรคประจำตัวที่เกี่ยวข้อง เช่น โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคเกาต์ หรือเบาหวาน
• การใช้ยา หรือประวัติการรักษาและผ่าตัดข้อเท้าในอดีต

จากนั้นแพทย์จะทำการ ตรวจร่างกายอย่างละเอียด โดยเน้นที่ข้อเท้า เพื่อหาความผิดปกติที่อาจเป็นสาเหตุของอาการปวด เช่น:

• คลำบริเวณข้อเท้า: เพื่อตรวจดูจุดกดเจ็บ อาการบวม แดง ร้อน รอยช้ำ อาการชา หรือชีพจรบริเวณเท้า
• ประเมินการเคลื่อนไหวของข้อเท้า: ทดสอบว่าขยับได้มากน้อยเพียงใด และมีเสียงผิดปกติหรือไม่
• การทดสอบเฉพาะทาง (special tests): เช่น ทดสอบความมั่นคงของข้อเท้า ความแข็งแรงของเส้นเอ็น หรือจุดกดของเส้นประสาท เพื่อหาสาเหตุที่อาจซ่อนอยู่

หากยังไม่สามารถระบุสาเหตุของอาการได้แน่ชัด แพทย์อาจแนะนำให้ทำการตรวจทางภาพเพิ่มเติม เช่น:

• เอกซเรย์ (X-ray): ตรวจหากระดูกหักหรือข้อเคลื่อน
• เอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT scan): เหมาะสำหรับดูรายละเอียดของกระดูกในมุมมองสามมิติ
• คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI): ใช้ตรวจดูรายละเอียดของเอ็น กล้ามเนื้อ และเนื้อเยื่ออ่อนรอบข้อเท้าอย่างชัดเจน เหมาะสำหรับกรณีที่สงสัยว่ามี เอ็นฉีกขาด, กล้ามเนื้ออักเสบ, การติดเชื้อในข้อหรือเนื้อเยื่อรอบข้าง, หรือแม้แต่ ก้อนเนื้อหรือเนื้องอก ที่อาจกดทับเส้นประสาทหรือโครงสร้างอื่น ๆ ในข้อเท้า ซึ่งการตรวจด้วยเอกซเรย์ทั่วไปมักไม่สามารถเห็นได้
• อัลตราซาวด์ (Ultrasound): ใช้ตรวจการอักเสบของเส้นเอ็นหรือถุงน้ำรอบข้อเท้าแบบ real-time

ในกรณีที่สงสัยว่าอาการปวดอาจเกิดจาก ปัญหาเกี่ยวกับเส้นประสาท แพทย์อาจแนะนำการตรวจระบบประสาทเพิ่มเติม เช่น:

• การตรวจการนำกระแสประสาท (NCS – Nerve Conduction Study): เพื่อตรวจว่าเส้นประสาทนำสัญญาณได้ดีหรือไม่
• การตรวจคลื่นไฟฟ้ากล้ามเนื้อ (EMG – Electromyography): เพื่อตรวจการทำงานของกล้ามเนื้อว่าได้รับผลกระทบจากเส้นประสาทหรือไม่

กระบวนการวินิจฉัยทั้งหมดนี้มีเป้าหมายเพื่อหาสาเหตุของอาการปวดข้อเท้าอย่างแม่นยำ เพื่อให้สามารถรักษาได้ตรงจุด ป้องกันการบาดเจ็บซ้ำ และลดความเสี่ยงของการกลายเป็นอาการเรื้อรังในอนาคต

ปวดข้อเท้า มีวิธีการรักษาอย่างไรให้ดีขึ้น?

การรักษาอาการปวดข้อเท้าขึ้นอยู่กับ “สาเหตุ” และ “ความรุนแรง” ของอาการ โดยแพทย์จะวางแผนการรักษาให้เหมาะสมกับแต่ละราย อย่างไรก็ตาม หากอาการไม่รุนแรง สามารถดูแลตัวเองเบื้องต้นที่บ้านได้ ดังนี้:

• การพักข้อเท้า (Rest) หลีกเลี่ยงการลงน้ำหนักหรือทำกิจกรรมที่กระทบกระเทือนข้อเท้าชั่วคราว เช่น งดเดินไกล วิ่ง หรือออกกำลังกายที่ใช้เท้า
• ประคบเย็น (Ice) ใช้เจลเย็นหรือผ้าห่อน้ำแข็งประคบบริเวณข้อเท้าที่บวมหรือเจ็บ วันละ 2–3 ครั้ง ครั้งละ 15–20 นาที เพื่อช่วยลดอาการปวด บวมและอักเสบ
• การพันผ้ายืดหรือใส่อุปกรณ์พยุงข้อ (Compression & Support) ช่วยพยุงข้อเท้าไม่ให้เคลื่อนไหวมากเกินไป และลดอาการบวม แต่ควรพันให้พอดี ไม่แน่นจนเลือดไหลเวียนไม่สะดวก หรือรู้สึกชา
• การยกขาสูง (Elevation) หากข้อเท้าบวม ให้ยกขาสูงกว่าระดับหัวใจเมื่อพัก เช่น วางบนหมอน 1–2 ใบขณะนอน หรือนำเก้าอี้อีกตัวมารองเท้าขณะนั่ง
• การใช้ยา ยาบรรเทาปวด เช่น พาราเซตามอล ยาแก้ปวดลดอักเสบกลุ่มที่ไม่ใ่ช่สเตียรอยด์ เช่น ไอบูโพรเฟน(ควรใช้ตามคำแนะนำของแพทย์หรือเภสัชกร) ยาควบคุมโรคข้ออักเสบ หากปวดจากโรคประจำตัว เช่น เกาต์ หรือข้ออักเสบรูมาตอยด์