ข้อเข่าเทียมมีกี่แบบ ต่างกันอย่างไร เลือกผ่าตัดแบบไหนให้เหมาะกับปัญหาข้อเข่าเสื่อม ของเรา?

การผ่าตัดใส่ข้อเข่าเทียมเป็นอีกวิธีการรักษาปัญหาข้อเข่าเสื่อมรุนแรงจนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน ให้ผู้ป่วยได้กลับมาเคลื่อนไหวใกล้เคียงกับปกติอีกครั้ง ซึ่งรูปแบบของข้อเข่าเทียมมีกี่แบบ แตกต่างกันอย่างไร เหมาะกับผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อมกลุ่มไหนบ้าง สามารถหาคำตอบที่สงสัยได้ในบทความนี้

Key Takeaways

• การผ่าตัดใส่ข้อเข่าเทียมเป็นวิธีการรักษาข้อเข่าเสื่อมที่ให้ประสิทธิภาพการรักษาที่ดีที่สุดในขณะนี้ ซึ่งการผ่าตัดข้อเข่าเทียมจะช่วยให้ผู้ป่วยกลับมาเคลื่อนไหวได้ใกล้เคียงปกติอีกครั้ง
• ข้อเข่าเทียมมีกี่แบบ? ข้อเข่าเทียมมี 2 รูปแบบ ได้แก่ ข้อเข่าเทียมทั้งหมด (TKA) ข้อเข่าเทียมบางส่วน (UKA)
• การเลือกว่าจะผ่าแบบไหนดี แบบไหนเหมาะกับใคร?

ข้อเข่าเทียมมีกี่แบบ ต่างกันอย่างไร?

ข้อเข่าเทียมมีกี่แบบ? ในปัจจุบันข้อเข่าเทียมอยู่ 2 ชนิดหลักได้แก่ ข้อเข่าเทียมที่ทดแทนผิวข้อทั้งหมด และข้อเข่าเทียมที่ทดแทนผิวข้อบางส่วน

ข้อเข่าเทียมที่ทดแทนผิวข้อทั้งหมด (Total Knee Arthroplasty Prosthesis)

ข้อเข่าเทียมที่ทดแทนผิวข้อทั้งหมด คือข้อเข่าเทียมที่ออกแบบมาเพื่อทดแทนผิวข้อเข่าทั้งหมด เป็นการนำผิวกระดูกที่เสื่อมสภาพออกทั้งหมด ได้แก่ปลายกระดูกต้นขาและปลายกระดูกหน้าแข้ง และอาจมีการใส่ผิวกระดูกสะบ้าด้วย

ผิวข้อเข่าเทียมทำมาจากวัสดุสังเคราะห์ทางการแพทย์ที่สามารถอยู่ภายในร่างกายได้โดยไม่ เป็นอันตรายต่อสุขภาพ เช่น ไทเทเนียมอัลลอย โคบอลต์โครเมียม โพลีเอทีลีนคุณภาพสูง และเซรามิก ซึ่งวัสดุเหล่านี้จะถูกนำมาแทนที่ผิวข้อเข่าเดิมที่เสื่อมสภาพ เพื่อใช้งานทดแทนได้อย่างมีประสิทธิภาพ และคงทนต่อการเสียดสี

ข้อเข่าเทียมประกอบด้วย 3 ส่วนหลัก:

ส่วนต้นขา ทำจากโลหะผสมโคบอลต์โครเมียม เป็นชิ้นขนาดใหญ่ใกล้เคียงกับข้อเข่าเดิมของผู้ป่วย หรือประมาณความกว้างของฝ่ามือผู้ป่วย มีรูปทรงโค้งเพื่อเลียนแบบลักษณะพื้นฐานของ กระดูกต้นขาส่วนปลายบริเวณหัวเข่า ทำให้เกิดการงอเข่า ได้อย่างเหมาะสม โดยจะนำไปครอบส่วนปลายกระดูกต้นขาที่ตัดออกเพื่อให้มีลักษณะเป็นผิวข้อเข่า ส่วนบน

ส่วนนี้ มีความแตกต่างในการออกแบบได้หลายอย่างซึ่งให้ผลที่ต่างกัน เช่น มีการออกแบบ ให้อนุรักษ์เอ็นไขว้ หรือแบบ ตัดเอ็นไขว้ในข้อเข่า ซึ่งการออกแบบอนุรักษ์เอ็นไขว้ในข้อเข่า จะลดการตัดกระดูกปลายเข่าของผู้ป่วย ลดความเสี่ยงการเกิดกระดูกเข่าหัก โดยในงานวิจัยที่ดูข้อมูล ระดับประเทศ เช่นข้อมูลประเทศออสเตรเลีย พบว่า ข้อเข่าเทียมชนิดที่อนุรักษ์เอ็นไขว้ ในข้อเข่าจะมีอัตราการผ่าตัดซ้ำที่น้อยกว่าข้อเข่าเทียมแบบตัดเอ็นไขว้ในข้อเข่า

นอกจากนี้ ยังมีการออกแบบให้มีการปรับหน้ากว้างตามรูปร่างของข้อเข่าเพื่อทำให้ใส่ข้อเทียม ได้เข้ารูปมากขึ้น รวมทั้งการใช้วัสดุพิเศษเช่น ceramic มาเคลือบผิวให้ลื่น และแข็งแรง ลดการสึกหรอที่เกิดในข้อเทียม ปัจจุบันมีความสนใจการพัฒนาการออกแบบในส่วนนี้เป็นอย่างมากเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของข้อเข่า เทียม เลียนแบบลักษณะข้อเข่าเดิม ช่วยให้ผู้ป่วยใช้งานข้อเข่าได้ดีขึ้นหลังผ่าตัด

ส่วนกระดูกหน้าแข้ง เป็นชิ้นขนาดใหญ่ใกล้เคียงกับข้อเข่าเดิมของผู้ป่วยประกอบด้วย 2 ส่วนคือ

1. ส่วนฐานทำจากโลหะผสมโคบอลต์โครเมียมหรือ ไทเทเนียมอัลลอย มีลักษณะเป็นเดือยยึด ในโพรงกระดูก
2. แผ่นรองรับน้ำหนัก ซึ่งทำจากพลาสติกโพลีเอทิลีนคุณภาพสูงเป็นตัวรองรับน้ำหนักและช่วยลดการ สึกหรอเมื่อเกิดการเคลื่อนไหวระหว่างส่วนด้านบนและด้านล่างของข้อเข่า

ซึ่งส่วนที่เป็นฐานก็มีความแตกต่างในการออกแบบ และวัสดุได้หลายอย่าง เช่นลักษณะรูปร่าง ของฐานโลหะ ชนิดโลหะที่ใช้ ความหนาของตัวโลหะ ซึ่งอาจมีผลต่อการกระจายแรงบริเวณกระดูก ที่เหลือ ซึ่งจะมีผลต่อความคงทนของข้อเทียม * และส่วนที่เป็นแผ่นรับน้ำหนัก จะมีความแตกต่างของ ส่วนประกอบของตัวพลาสติกและกรรมวิธีการผลิต ซึ่งจะส่งผลเกี่ยวกับการลดการสึกหรอเวลาที่ใช้งาน ในส่วนกระดูกหน้าแข้งนี้จะมีความหลากหลายของการออกแบบเช่นกันกับส่วนกระดูกต้นขา และยังมีการพัฒนาต่อเนื่องถึงทุกวันนี้

ส่วนกระดูกสะบ้า ทำจากพลาสติกโพลีเอทิลีนคุณภาพสูง ใช้แทนผิวของกระดูกสะบ้า มีความแตกต่างในการออกแบบอยู่บ้าง ทั้งนี้ส่วนใหญ่จะเป็นการตัดผิวกระดูกออกแล้วแปะผิวสะบ้าเทียม ที่ทำจากพลาสติกลงไป ทั้งนี้ในบางกรณีแพทย์อาจพิจารณาไม่เปลี่ยนผิวส่วนกระดูกสะบ้านี้ก็ได้

เนื่องจากการผ่าตัดนี้ ทำการเปลี่ยนผิวข้อทั้งหมด จึงเหมาะกับผู้ป่วยที่มีความเสื่อมของข้อมากแล้ว มีขาโก่งผิดรูปมากก็สามารถผ่าตัดแก้ไขให้กลับมาตรงได้ และมีอายุการใช้งานที่ยาวนาน ตามรายงานมากกว่า 90% ของข้อเข่าเทียมใช้งานได้เกิน 15 ปี หลังผ่าตัด

ข้อเข่าเทียมบางส่วน (Unicompartmental Knee Arthroplasty, UKA)

ข้อเข่าเทียมที่ทดแทนผิวข้อบางส่วน คือข้อเข่าเทียมที่ออกแบบมาเพื่อทดแทนผิวข้อเข่าเฉพาะส่วน ที่เสื่อมสภาพออกในระยะแรกของโรค ที่พบบ่อยคือได้แก่ด้านในของปลายกระดูกต้นขา และปลายกระดูกหน้าแข้ง ซึ่งในกรณีนี้จะไม่มีการเปลี่ยนผิวกระดูกสะบ้า

ผิวข้อเข่าเทียมจะทำมาจากวัสดุสังเคราะห์ทางการแพทย์ที่สามารถอยู่ภายในร่างกายได้โดยไม่ เป็นอันตรายต่อสุขภาพ เช่น โคบอลต์โครเมียม โพลีเอทีลีนคุณภาพสูง และเซรามิก ซึ่งวัสดุเหล่านี้จะถูกนำมาแทนที่ผิวข้อเข่าเดิมที่เสื่อมสภาพ เพื่อใช้งานทดแทนได้อย่างมีประสิทธิภาพ และคงทนต่อการเสียดสี

ข้อเข่าเทียมบางส่วนประกอบด้วยสองส่วนหลัก:

ส่วนต้นขา จะเป็นชิ้นงานขนาดเล็กประมาณนิ้วหัวแม่มือของผู้ป่วย ทำจากโลหะผสมโคบอลต์โครเมียม มีรูปทรงโค้งเพื่อเลียนแบบลักษณะพื้นฐานของ กระดูกต้นขาส่วนปลายบริเวณหัวเข่า ทำให้เกิดการงอเข่าได้ใกล้เคียงของเดิมมาก โดยจะนำไปครอบส่วนปลายกระดูกต้นขา โดยมีเดือยเล็กๆยึดไว้ อาจมีการใช้วัสดุพิเศษเช่น ceramic มาเคลือบผิวให้ลื่น และแข็งแรง ลดการสึกหรอที่เกิดในข้อเทียม

ส่วนกระดูกหน้าแข้ง ประกอบด้วย 2 ส่วนคือ

1. ส่วนฐานทำจากโลหะผสมโคบอลต์โครเมียม จะเป็นชิ้นงานขนาดเล็กประมาณนิ้วหัวแม่มือของผู้ป่วย มีลักษณะเป็นแผ่นที่มีจุดยึดเล็กๆ
2. แผ่นรองรับน้ำหนัก ซึ่งทำจากพลาสติกโพลีเอทิลีนคุณภาพสูงเป็นตัวรองรับน้ำหนักและช่วยลดการ สึกหรอเมื่อเกิดการเคลื่อนไหวระหว่างส่วนด้านบนและด้านล่างของข้อเข่า

ซึ่งส่วนนี้โดยรวมจะมีความแตกต่างได้สองแบบ คือ แผ่นรับน้ำหนักเคลื่อนไหวได้ และ แผ่นรับน้ำหนักเคลื่อนไหวไม่ได้ ซึ่งทั้งสองอย่างนี้จะมีข้อดีข้อเสียต่างกันไป โดยในงานวิจัยที่ดูข้อมูล ระดับประเทศ ไม่พบความแตกต่างในด้านการผ่าตัดซ้ำมากนักระหว่างทั้งสองแบบนี้

เนื่องจากการผ่าตัดนี้ ทำการเปลี่ยนผิวข้อบางส่วน จึงเหมาะกับผู้ป่วยที่มีความเสื่อมของข้อค่อนข้างน้อย มีขาโก่งผิดรูปไม่มาก และมีอายุการใช้งานที่สั้นกว่าการผ่าตัดเปลี่ยนข้อเทียมทั้งหมด เนื่องจากอาจมี ความเสื่อมของผิวข้อส่วนที่ไม่ได้เปลี่ยนได้ และการผ่าตัดชนิดนี้เป็นการผ่าตัดที่ต้องการความเที่ยงตรง แม่นยำมาก เนื่องจากขนาดข้อเทียมที่เล็ก ความคลาดเคลื่อนเพียงเล็กน้อยจะเพิ่มความเสี่ยงการผ่าตัด ซ้ำได้มาก ซึ่งความแม่นยำนี้จะมากขึ้นได้ด้วยการใช้หุ่นยนต์ช่วยผ่าตัด*

ทำความเข้าใจให้มากขึ้น “การผ่าตัดเปลี่ยนผิวข้อเข่าเทียมบางส่วน ทางเลือกรักษาข้อเข่าเสื่อม เจ็บน้อย ฟื้นตัวเร็ว”และ หุ่นยนต์ช่วยผ่าตัด เทคโนโลยีทางการแพทย์ช่วยผ่าตัดใส่ข้อเข่าเทียม ฟื้นตัวไว กลับมาใช้ชีวิตประจำวันได้เร็วขึ้น

โดยทั่วไป ข้อเข่าเทียมทั้งสองแบบจะถูกยึดเข้ากับกระดูกที่มีอยู่โดยใช้ bone cement เป็นวัสดุชนิด ที่ใกล้เคียงกับวัสดุ อุดฟันสีขาวที่ทันตแพทย์ใช้เวลาอุดฟันที่ผุ ซึ่งสามารถยึดตรึงข้อเข่าเทียมกับกระดูก ได้เป็นอย่างดี ถือเป็น gold standard ของการผ่าตัดปัจจุบัน การพัฒนาในเรื่องนี้ในปัจจุบันก็มี การออกแบบโลหะพิเศษให้ สามารถยึดกับกระดูกได้โดยไม่ต้องใช้ bone cement หรือ uncemented knee prosthesis แต่จะมีราคาที่ค่อนข้างสูงโดยเชื่อว่าจะมีความคงทนที่เพิ่มขึ้นไปอีก

ข้อเข่าเทียมมีกี่แบบ เลือกให้เหมาะกับอาการ เพิ่มความมั่นใจให้ก้าวเดินอย่างมั่นคง

การผ่าตัดใส่ข้อเข่าเทียมเป็นวิธีรักษาข้อเข่าเสื่อมที่มีประสิทธิภาพสูงสุดในปัจจุบันในกรณีที่ข้อเข่าเสื่อม รุนแรง ช่วยลดความเจ็บปวดและสามารถเพิ่มคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นให้กับผู้ป่วย การดูแลตนเองหลังผ่าตัดอย่างดี เพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบเข่า จะเพิ่มโอกาสให้ข้อเข่าเทียม มีอายุการใช้งานที่ยาวนาน ใช้งานได้ดี ก้าวไปข้างหน้าอย่างมั่นใจ

ที่ศูนย์รักษ์ข้อ โรงพยาบาลพระรามเก้า พร้อมมอบความมั่นใจในทุกก้าวเดินด้วยการรักษาโดยแพทย์เฉพาะทาง และดูแลผู้ป่วยให้สามารถกลับเคลื่อนไหวได้ด้วยตนเองอย่างมั่นคงโดยเร็ว

สอบถามข้อมูลเพิ่มเติม

• Facebook : Praram 9 hospital
• Line : @Praram9Hospital
• โทร. 1270

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับการผ่าตัดข้อเข่าเทียม

ผ่าตัดใส่ข้อเข่าเทียม สามารถทำพร้อมกันสองข้างได้ไหม?

การผ่าตัดใส่ข้อเข่าเทียมสามารถทำการรักษาพร้อมกันทั้งสองข้างได้ แต่อย่างไรก็ตามขั้นตอนการผ่าตัดขึ้นอยู่กับการพิจารณาของแพทย์และการตัดสินใจของผู้ป่วยร่วมกัน

หลังผ่าตัดข้อเข่าเทียม กี่วันถึงจะกลับมาเดินได้?

โดยส่วนใหญ่แล้วผู้ป่วยจะสามารถเดินลงน้ำหนักได้ภายใน 1 วัน โดยใช้เครื่องพยุงตัว

References

Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG). (2024, May 15). Osteoarthritis of the knee: Learn more – What are the different types of artificial knee joints? In InformedHealth.org. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544988/

Knee Replacement Implants. (n.d.). orthoinfo. https://orthoinfo.aaos.org/en/treatment/knee-replacement-implants/

Monte, M. (2023, August 24). Knee replacement options: What are some types and considerations? MedicalNewsToday. https://www.medicalnewstoday.com/articles/types-of-knee-replacement-options

Chaiyakit P, Ompornuwat K, Hongku N, Janphaung P. Stress shielding in the proximal tibia after total knee arthroplasty: A finite element analysis of 2- and 4-mm thick tibia prosthesis models Vajira Medical Journal: journal of Urban Medicine Vol.66 No.6 Nov-dec 2022. https://he02.tci-thaijo.org/index.php/VMED/article/view/259206