โรคมือเท้าปาก (HFMD) อาการป่วยที่มาพร้อมฝน เด็กเล็กติดง่าย

โรคมือเท้าปาก สามารถพบได้บ่อยในเด็กเล็ก โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝนที่อากาศเอื้อต่อการแพร่ระบาดของ Enteroviruses ซึ่งติดต่อได้ง่ายผ่านการสัมผัสใกล้ชิดกับคนหรือสิ่งของที่ปนเปื้อนเชื้อ ทำให้เป็นไข้ เกิดแผลในปาก มีผื่นหรือตุ่มน้ำขึ้นตามฝ่ามือ-ฝ่าเท้า รวมถึงตามลำตัว อาการดังกล่าวสร้างความทรมานและผลกระทบให้เด็ก ๆ อย่างมาก และในบางรายอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้ ผู้ปกครองจึงควรศึกษาว่าโรคมือเท้าปากเกิดจากอะไร อาการของโรคมือเท้าปากเป็นอย่างไร รวมถึงเรียนรู้วิธีป้องกัน เพื่อให้ลูกน้อยมีสุขภาพที่แข็งแรง ห่างไกลจากโรคมือเท้าปาก

Key Takeaways

• มือเท้าปากเป็นโรคติดต่อที่พบได้บ่อยในเด็กอ่อน เด็กเล็กที่มีอายุต่ำกว่า 5 ปี แต่ก็สามารถพบในเด็กโตและผู้ใหญ่ได้เช่นกัน มีสาเหตุมาจากการติดเชื้อไวรัสในกลุ่มเอ็นเทอโรไวรัส
• โรคมือเท้าปากมีอาการเริ่มต้น ได้แก่ เป็นไข้ คลื่นไส้ อาเจียน อยู่ประมาณ 1-2 วัน จากนั้นจะมีแผลในปากและลำคอ รวมถึงมีตุ่มน้ำใสขึ้นบริเวณฝ่ามือ-ฝ่าเท้า
• โรคมือเท้าปาก มักมีอาการไม่รุนแรง สามารถหายได้เอง แต่ถ้ามีไข้สูงต่อเนื่อง อาเจียนมาก หอบ ชัก แขนขาอ่อนแรง ทานอาหารและดื่มน้ำไม่ได้ ควรรีบพบแพทย์ทันทีก่อนมีอันตรายถึงชีวิต

โรคมือเท้าปาก เกิดจากอะไร?

โรคมือเท้าปาก หรือ Hand, Foot and Mouth Disease (HFMD) เกิดจากการติดเชื้อไวรัสในกลุ่มเอ็นเทอโรไวรัส (Enteroviruses) ส่วนใหญ่เกิดจากการติดเชื้อค็อกแซกกี เอ 5, 10, 16 (Coxsackieviruses A) ค็อกแซกกี บี (Coxsackieviruses B) ส่วนน้อยเกิดจาก Enterovirus 71 (EV-71)

โรคมือเท้าปากพบมากในเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี อาจก่อให้เกิดความรุนแรงน้อยหรือมาก ซึ่งในรายที่มีอาการรุนแรงจะมีอาการทางสมอง เช่น เยื่อหุ้มสมองอักเสบ, ไข้สมองอักเสบ (Encephalitis), กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ, อัมพาตกล้ามเนื้ออ่อนแรงคล้ายโรคโปลิโอ จนถึงขั้นเสียชีวิตได้ ทั้งนี้ สามารถพบมือเท้าปากในเด็กโตหรือผู้ใหญ่ได้เช่นกัน แต่อาการจะไม่รุนแรงเท่าเด็กเล็ก

สังเกตอาการมือเท้าปาก มีลักษณะอย่างไร?

หลังจากได้รับเชื้อโรคมือเท้าปากจะมีระยะฟักตัวอยู่ที่ 3-6 วัน ทำให้มีไข้ต่ำ ๆ อาการคลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย ประมาณ 1-2 วัน จากนั้นจะเริ่มมีผื่นหรือตุ่มน้ำใส ขอบแดง ไม่คัน ขึ้นที่มือเท้าปาก (หรืออาจพบที่บริเวณขา 2 ข้าง หรือก้นร่วมด้วย) นอกจากนี้ อาการของโรคนี้ยังทำให้เด็กกลืนอาหารลำบาก และรับประทานได้น้อยลง รวมถึงในเด็กทารกอาจพบตุ่มหรือผื่นได้ทั่วทั้งตัว ซึ่งกรณีที่เด็กเป็นโรคเฮอร์แปงไจน่า (Herpangina) ผู้ป่วยจะมีแผลในปากและลำคอเพียงอย่างเดียว ไม่พบผื่นขึ้นที่บริเวณฝ่ามือและฝ่าเท้า

โรคมือเท้าปาก ติดต่อกันได้จากอะไร?

โรคมือเท้าปากสามารถติดต่อกันได้ง่าย โดยเชื้ออาจเข้าสู่ร่างกายทางปาก (Faecal-oral route) ผ่านการปนเปื้อนในอุจจาระของผู้ป่วย การปนเปื้อนในน้ำและอาหาร หรือผ่านการไอจามรดกันได้อีกด้วย

ไม่เพียงเท่านั้น ยังสามารถแพร่เชื้อผ่านการสัมผัส (Contact transmission) กับสารคัดหลั่งของผู้ป่วยโดยตรง เช่น น้ำมูก น้ำลาย หรือน้ำจากตุ่มใสบนผิวหนัง รวมถึงการสัมผัสทางอ้อมผ่านของเล่น โดยการแพร่ระบาดของโรคมือเท้าปากจะพบได้มากในสถานที่ที่มีเด็กชุกชุม อย่างโรงเรียนอนุบาลและสถานรับเลี้ยงเด็ก

ทั้งนี้ โรคมือเท้าปากสามารถเป็นซ้ำได้ หากเป็นเชื้อไวรัสคนละสายพันธุ์กับที่เคยติด ถ้าผู้ปกครองพบว่าบุตรหลานป่วยด้วยโรคดังกล่าว ควรให้หยุดรักษาตัวจนกว่าจะหายดี เพื่อป้องกันการติดต่อไปสู่เด็กคนอื่น

โรคมือเท้าปาก หายเองได้ไหม ต้องรอกี่วันถึงหายดี?

มือเท้าปาก กี่วันหาย? โดยทั่วไปโรคมือเท้าปากสามารถหายได้เอง ภายใน 7-10 วัน โดยไข้จะลดลงใน 2-3 วัน ส่วนผื่นจะดีขึ้นใน 7-10 วัน ตุ่มน้ำจะแห้งและตกสะเก็ด จากนั้นเด็กจะสามารถกลับมาใช้ชีวิตได้ตามปกติ แต่ในบางกรณีที่มีภาวะแทรกซ้อน อาจต้องใช้เวลานานกว่าที่ระบุไว้

ภาวะแทรกซ้อนโรคมือเท้าปาก ที่ควรระวัง

แม้ว่าโรคมือเท้าปากส่วนใหญ่จะมีอาการไม่รุนแรง โดยผู้ป่วยมักเป็นไข้และมีตุ่มผื่นที่มือเท้าปาก และหายได้เอง แต่บางรายอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายได้ เช่น

• ภาวะขาดน้ำ เนื่องจากมีแผลในปาก ทั้งในส่วนกระพุ้งแก้ม เพดานปาก หรือริมฝีปาก ทำให้เด็กดื่มน้ำ ดูดนม และทานอาหารน้อยลง ในกรณีที่ทานไม่ได้เลย เด็กจะต้องเข้ารับการรักษาที่โรงพยาบาลเพื่อให้น้ำเกลือทางเส้นเลือด
• ไข้สมองอักเสบ (Encephalitis) พบได้ในบางกรณีที่ติดเชื้อ Enterovirus 71 ซึ่งอาจทำให้เกิดอาการซึม ชัก หรือหมดสติ อาจอันตรายถึงชีวิตได้
• เยื่อหุ้มสมองอักเสบ (Meningitis) เป็นอาการที่พบได้น้อย โดยเชื้อไวรัสอาจเกิดการแพร่กระจายไปที่เยื่อหุ้มสมอง ทำให้เกิดไข้สูง ปวดศีรษะรุนแรง และไม่ยอมทานอาหาร
• กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ (Myocarditis) ทำให้มีไข้สูง ใจเต้นเร็ว เหนื่อยง่าย หายใจสั้นลง มีภาวะน้ำท่วมปอด (Pulmonary edema)

วิธีป้องกันโรคมือเท้าปาก หลีกเลี่ยงการติดเชื้อ ลดการเป็นซ้ำ

เพื่อป้องกันการติดเชื้อและลดการแพร่กระจายของโรคมือเท้าปาก ควรปฏิบัติตามแนวทางต่อไปนี้

• หมั่นล้างมือด้วยน้ำสบู่ทุกครั้ง หลังขับถ่ายหรือสัมผัสกับน้ำมูก น้ำลาย และก่อนรับประทานอาหาร ส่วนเจลแอลกอฮอล์อาจฆ่าเชื้อนี้ได้ไม่เต็มที่นัก แต่ยังคงแนะนำให้ใช้อยู่ เพื่อฆ่าเชื้อโรคอื่น ๆ
• สวมหน้ากากอนามัยให้เด็กก่อนออกจากบ้านทุกครั้ง และไม่ปล่อยให้คลุกคลี ใกล้ชิดผู้ป่วย
• เช็ดทำความสะอาดของเล่น รวมถึงพื้นผิวอื่น ๆ ด้วยน้ำยาฆ่าเชื้อที่ใช้ทั่วไปในบ้าน
• กรณีเด็กเป็นโรคมือเท้าปาก ควรหยุดพักรักษาตัวที่บ้านอย่างน้อย 1 สัปดาห์ หรือจนกว่าจะหายเป็นปกติ พร้อมแจ้งให้ทางโรงเรียนรับทราบ เพื่อเฝ้าระวังการแพร่ระบาด
• ผู้ปกครองต้องจัดการอุจจาระของเด็กอย่างถูกวิธี เพราะเชื้อไวรัสสามารถปนเปื้อนออกมากับอุจจาระได้ โดยสามารถพบเชื้อต่อได้อีก 2-3 สัปดาห์ แม้จะไม่มีอาการแล้ว
• หลีกเลี่ยงการพาเด็กไปที่แออัดอย่างห้างสรรพสินค้า สนามเด็กเล่น หรือสระว่ายน้ำ ขณะที่มีอาการป่วย หรือช่วงที่มีโรคระบาดหนัก

วิธีรักษาและบรรเทาอาการโรคมือเท้าปาก

โรคมือเท้าปากที่ไม่มีภาวะแทรกซ้อน จะหายได้เองใน 7-10 วัน ไม่มียาต้านไวรัสชนิดนี้โดยเฉพาะ วิธีรักษาโรคมือเท้าปากจึงทำได้เพียงการรักษาตามอาการ โดยใช้ยาลดไข้แก้ปวด หากเด็กมีอาการเจ็บแผลในปาก ให้ทายาชาเฉพาะที่ หรือทานของเย็น ๆ เพื่อลดความเจ็บ ส่วนในรายที่มีภาวะแทรกซ้อน จะต้องให้ยารักษาตามอาการ เช่น ยากันชัก ยาลดความดันโลหิต หรือให้ IVIG เมื่อมีข้อบ่งชี้ เป็นต้น

และในปัจจุบัน ประเทศไทยมีวัคซีน Enterovirus Type 71 Vaccine ซึ่งเป็นวัคซีนเชื้อตาย เมื่อได้รับวัคซีนครบ 2 เข็ม จะป้องกันการติดเชื้อโรคมือ เท้า ปาก ที่มีสาเหตุจากเชื้อเอนเทอโรไวรัส 71 ได้ถึง 97% แต่ไม่สามารถป้องกันโรคมือ เท้า ปากจาเชื้อเอนเทอโรไวรัสสายพันธุ์อื่น ๆ ได้

มือเท้าปากต้องสังเกตอาการ โรคติดต่อที่เด็ก ๆ ควรระวัง

โรคมือเท้าปาก มีสาเหตุมาจากเชื้อไวรัสกลุ่มเอ็นเทอโรไวรัส ซึ่งมีอยู่หลายสายพันธุ์ โดยติดต่อผ่านการสัมผัสทั้งทางตรงและทางอ้อมกับเชื้อไวรัส พบบ่อยในเด็กเล็กที่อายุต่ำกว่า 5 ปี แม้มือเท้าปากจะมีอาการไม่รุนแรง หายได้เองภายใน 7-10 วัน แต่ในกรณีที่เกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น ไข้สมองอักเสบ เยื่อหุ้มสมองอักเสบ หรือกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ จะทำให้โรคทวีความรุนแรงยิ่งขึ้น และอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้

ผู้ปกครองจึงควรสังเกตบุตรหลานของตนเองอย่างใกล้ชิด หากพบอาการผิดปกติ มีตุ่มน้ำใสที่มือ เท้า และปาก ร่วมกับอาการมีไข้ คลื่นไส้ อาเจียน ควรรีบพาไปพบแพทย์เพื่อวินิจฉัยและรักษาโรคอย่างถูกต้อง โดยสามารถมาได้ที่ศูนย์กุมารเวชกรรม โรงพยาบาลพระรามเก้า ซึ่งมีแพทย์ที่มีประสบการณ์ด้านการรักษาโรคเด็กทั่วไป พร้อมให้บริการทุกวัน คอยดูแล ให้คำแนะนำแก่ผู้ปกครองอย่างครบถ้วน ช่วยให้ลูกของคุณหายจากโรคมือเท้าปากได้เร็ว และลดความเสี่ยงในการเป็นซ้ำ

สอบถามข้อมูลเพิ่มเติม

• Facebook : Praram 9 hospital
• Line : @Praram9Hospital
• โทร. 1270

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับโรคมือเท้าปาก

1. โรคมือเท้าปาก เมื่อไหร่ควรพบแพทย์?

โรคมือเท้าปากส่วนใหญ่อาการจะไม่รุนแรง หายได้เอง แต่ถ้าผู้ป่วยมีอาการไข้สูงนานเกิน 48 ชั่วโมงอาเจียนมาก กระสับกระส่าย หอบเหนื่อย กระตุก ชัก แขนขาอ่อนแรง เดินเซ ตาลอย ไม่ดื่มไม่กิน ให้รีบพบแพทย์ทันที

2. กลุ่มเสี่ยงที่ทำให้เป็นโรคมือเท้าปากมีอะไรบ้าง?

กลุ่มที่เสี่ยงต่อการเป็นโรคมือเท้าปาก ได้แก่ เด็กที่อายุต่ำกว่า 5 ปี, เด็กที่อยู่ในสถานรับเลี้ยงเด็กหรือโรงเรียนอนุบาลที่ดูแลสุขลักษณะไม่ทั่วถึง, เด็กที่มีสุขอนามัยไม่ดี และมีผู้ปกครองที่ไม่ค่อยรักษาความสะอาด

References

About Hand, Foot, and Mouth Disease. (2024, May 7). Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/hand-foot-mouth/about/index.html

HFMD Symptoms and Complications. (2024, May 7). Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/hand-foot-mouth/signs-symptoms/index.html

Hand, foot and mouth disease. (2024, May 10). NHS. https://www.nhs.uk/conditions/hand-foot-mouth-disease/