บทความสุขภาพ
Knowledge
ตรวจพบกรดยูริกสูง เสี่ยงเกาต์เสี่ยงไต แก้ไขอย่างไรดี?
พญ. ชโลธร แต้ศิลปสาธิต
กรดยูริกสูง สามารถก่อให้เกิดโรคเรื้อรังที่สร้างความเจ็บปวดและทุกข์ทรมานแก่ผู้ป่วย โดยเฉพาะโรคเกาต์และโรคไต ซึ่งกรดยูริกสามารถตกผลึกและสร้างความเสียหายให้กับเนื้อเยื่อข้อต่อและไตอย่างรุนแรง การรักษาและป้องกันภาวะกรดยูริกสูงจะต้องมีการใช้ยารักษาควบคู่กับการปรับพฤติกรรมสุขภาพอย่างเหมาะสม รวมถึงการติดตามอาการอยู่เสมอเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต
Key Takeaways
- กรดยูริกสูงเกิดจากร่างกายผลิตกรดยูริกมากเกินไป หรือร่างกายไม่สามารถขับกรดยูริกได้จากการทำงานที่ผิดปกติของไต
- กรดยูริกในเลือดสูงส่งผลให้เกิดผลึกเกลือยูเรตสะสมตามข้อต่อและไต เพิ่มโอกาสเกิดโรคเรื้อรังอย่างเช่น โรคเกาต์ โรคไตเรื้อรัง นิ่วในไต เป็นต้น
- การดูแลและป้องกันภาวะกรดยูริกสูงสามารถทำได้โดยการเลือกรับประทานอาหารและเครื่องดื่มที่มีพิวรีนต่ำ ดื่มน้ำเปล่าสะอาดให้มาก รวมถึงดูแลสุขภาพโดยรวมอย่างการออกกำลังกาย และควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
กรดยูริกคืออะไร?
กรดยูริก (Uric Acid) คือ ผลิตภัณฑ์สุดท้ายที่ได้จากการสลายพิวรีน (Purine) ในร่างกาย เป็นสารที่ละลายในพลาสมาได้ไม่ดี และร่างกายเราไม่สามารถเผาผลาญกรดยูริกได้ จึงต้องมีการขับออกมาจากทางไต ซึ่งปกติแล้วร่างกายเราจะมีการสังเคราะห์พิวรีนขึ้นมาเองตามธรรมชาติ และได้รับจากการรับประทานอาหารเข้าไป
เมื่อใดที่ร่างกายสร้างกรดยูริกขึ้นมามากกว่าปกติ ได้รับพิวรีนจากอาหารมากเกินไป หรือไตไม่สามารถทำหน้าที่ในการขับกรดยูริกออกมาได้ จะทำให้ในเลือดมีกรดยูริกเพิ่มขึ้น หรือที่เรียกว่า ภาวะกรดยูริกสูง (Hyperuricemia) ซึ่งการที่มีกรดยูริกในเลือดสูงทำให้เกิดการตกผลึกกลายเป็นเกลือยูเรตไปสะสมอยู่ตามเนื้อเยื่อต่าง ๆ โดยเฉพาะตามข้อต่อและไต ส่งผลให้มีความเสี่ยงเกิดโรคเกาต์ นิ่วในไต ไตเสื่อม เป็นต้น
กรดยูริกสูงเกิดจากอะไร มีสาเหตุและปัจจัยใดบ้าง?
สาเหตุของการเกิดภาวะกรดยูริกสูงเกิดขึ้นได้จาก 2 สาเหตุหลัก ได้แก่
- ร่างกายผลิตกรดยูริกในปริมาณมากผิดปกติ
- ร่างกายไม่สามารถขับกรดยูริกออกมาได้จากความผิดปกติของไต
โดยสาเหตุเหล่านี้สามารถเกิดขึ้นได้จากปัจจัยต่าง ๆ ทั้งเกิดจากกระบวนการที่ผิดปกติของร่างกายเอง หรือพฤติกรรมเสี่ยงที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพ ดังนี้
- ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนในเพศหญิงลดลง
เนื่องจากฮอร์โมนเอสโตรเจนมีส่วนช่วยในการขับกรดยูริกออกทางปัสสาวะ แต่เมื่อถึงวัยหมดประจำเดือน ปริมาณฮอร์โมนเอสโตรเจนจะลดลง ทำให้ระดับกรดยูริกสูงขึ้น - ความผิดปกติทางพันธุกรรมที่เกี่ยวข้องกับการสร้างและการสลายพิวรีน
พิวรีนจะถูกย่อยสลายเป็นกรดยูริกโดยเอนไซม์ เมื่อมีความผิดปกติระดับยีนที่ส่งผลกระทบต่อการทำงานของเอนไซม์ จึงทำให้กระบวนการสร้างกรดยูริกเพิ่มสูงขึ้น - ไตทำงานผิดปกติ
ไตมีหน้าที่ในการขับกรดยูริกออกจากร่างกายผ่านปัสสาวะ กรณีที่ไตไม่สามารถทำหน้าที่กำจัดกรดยูริกออกได้อย่างเหมาะสมจากการเป็นโรคไต หรือไตเสื่อม จะทำให้ระดับกรดยูริกในเลือดสูงขึ้น - การใช้ยาบางชนิด
ยาบางชนิดมีผลทำให้กรดยูริกสูงขึ้น เช่น ยาขับปัสสาวะ ยารักษาโรคเบาหวานบางชนิด ยาแอสไพริน ฯลฯ - การรับประทานอาหารและเครื่องดื่มที่มีพิวรีนสูง
อาหารที่มีพิวรีนสูงมีส่วนทำให้ปริมาณกรดยูริกในเลือดสูงขึ้น เช่น เครื่องในสัตว์ เนื้อสัตว์ปีก เนื้อแดง อาหารทะเล ถั่ว ยอดผักบางชนิด ฯลฯ
นอกจากนี้อาหารและเครื่องดื่มบางชนิดยังมีผลต่อการเร่งการสลายพิวรีนให้กลายเป็นกรดยูริกสูงขึ้น หรือลดความสามารถในการขับกรดยูริกออกจากไต เช่น แอลกอฮอล์ (โดยเฉพาะเบียร์) ผลไม้และเครื่องดื่มที่มีฟรุกโตส ฯลฯ
อาการแบบนี้ มีโอกาสเกิดภาวะกรดยูริกสูง
อาการของผู้ที่มีภาวะกรดยูริกสูง ขึ้นอยู่กับบริเวณที่มีการสะสมของผลึกเกลือยูเรต ซึ่งบริเวณที่ได้รับผลกระทบส่วนมากคือบริเวณข้อต่อและไต
กรณีที่ผลึกเกลือยูเรตสะสมตามข้อต่อมาก มักจะพบอาการดังต่อไปนี้
- ปวดข้อมาก โดยเฉพาะข้อเล็กอย่างข้อนิ้วเท้า ข้อเท้า ข้อนิ้วมือ เป็นต้น
- ข้ออักเสบ บวมแดง และอาจทำให้ข้อผิดรูป
- ในบางรายอาจขยับข้อลำบาก ลงน้ำหนักไม่ได้
กรณีที่ผลึกเกลือยูเรตสะสมในไต อาจก่อให้เกิดนิ่วในไต หรือไตวายเรื้อรังได้ ซึ่งอาการที่พบมีดังต่อไปนี้
- ปวดท้อง ปวดหลัง
- ปัสสาวะแสบขัด หรือปัสสาวะลำบาก
- ปัสสาวะเป็นเลือด
- ความดันโลหิตสูง
- อ่อนเพลีย
กรดยูริกในเลือดสูง อาหารชนิดไหนทานได้ ชนิดไหนทานไม่ได้?
กรดยูริกที่มีในร่างกายส่วนใหญ่มาจากการสลายพิวรีนที่สร้างขึ้นในเองตามธรรมชาติ และบางส่วนมาจากการรับประทานอาหาร เมื่อปริมาณกรดยูริกในร่างกายสูงขึ้น เราสามารถลดปริมาณการรับสารพิวรีนจากอาหารได้ ซึ่งอาหารและเครื่องดื่มที่ผู้ป่วยมีภาวะกรดยูริกสูงทานได้ และทานไม่ได้ มีดังนี้
อาหารและเครื่องดื่มที่ผู้ป่วยกรดยูริกสูงทานไม่ได้ หรือไม่ควรทานเยอะ
อาหารและเครื่องดื่มที่ไม่ควรทานเลย เนื่องจากมีปริมาณพิวรีนสูง ได้แก่
- เครื่องในสัตว์ทุกชนิด
- เนื้อแดงที่ติดมัน เช่น เนื้อวัว , หมูติดมัน
- ปลาอินทรี, ปลาไส้ตัน, ปลาซาร์ดีน, ปลาดุก
- กุ้ง หอย
- เห็ด, ชะอม, กระถิน
- กะปิ
- ยีสต์
- ถั่วเขียว, ถั่วเหลือง, ถั่วแดง, ถั่วดำ
อาหารและเครื่องดื่มที่ควรลด เนื่องจากมีปริมาณพิวรีนปานกลาง ได้แก่
- ปู ปลาหมึก
- ผักบางชนิด เช่น หน่อไม้, ดอกกะหล่ำ, ใบขี้เหล็ก, สะตอ
- ข้าวโอ๊ต
- ถั่วลันเตา ถั่วลิสง
- เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ โดยเฉพาะเบียร์ และเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลฟรุกโตสสูง เช่น น้ำอัดลม
อาหารและเครื่องดื่มที่ผู้ป่วยกรดยูริกสูงทานได้ตามปกติ
- ไข่
- นม เนยไขมันต่ำ
- ไขมันจากพืช สัตว์ ปลาไขมันต่ำ
- ข้าวทุกชนิด ยกเว้นข้าวโอ๊ต
- ผลไม้ที่มีวิตามินซีสูง
- กาแฟ
- น้ำเปล่า
กรดยูริกสูง รักษาได้อย่างไร?
เมื่อตรวจพบระดับกรดยูริกในเลือดสูง จะมีแนวทางการรักษาอยู่ 2 รูปแบบที่มุ่งเน้นไปที่การลดระดับกรดยูริกสะสมในเลือด ดังนี้
การลดกรดยูริกสูงด้วยการใช้ยา
ยาลดกรดยูริกจะช่วยละลายกรดยูริกในเลือด และสามารถขับออกทางปัสสาวะได้ ลดโอกาสการเกิดผลึกเกลือยูเรตลง เมื่อระดับกรดยูริกลดลงจะช่วยลดการอักเสบตามเนื้อเยื่อต่าง ๆ ได้ ทั้งนี้การใช้ยาลดกรดยูริกจะต้องทานต่อเนื่องเพื่อป้องกันการเกิดภาวะกรดยูริกสูงซ้ำ
การลดกรดยูริกสูงโดยไม่ใช้ยา
การลดกรดยูริกโดยไม่ใช้ยาสามารถทำได้ด้วยการปรับพฤติกรรมทางรับประทานอาหาร เช่น
- งดทานอาหารที่มีพิวรีนสูง
- จำกัดปริมาณการรับประทานอาหารที่มีพิวรีนปานกลาง
- จำกัดการรับประทานอาหารและเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลฟรุกโตสเป็นส่วนประกอบ
- งดการดื่มแอลกอฮอล์ โดยเฉพาะเบียร์
นอกจากนี้ยังควรควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ และออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เพื่อช่วยให้ระดับกรดยูริกในเลือดลดลง
การดูแลตนเองและป้องกันภาวะกรดยูริกสูง
วิธีการดูแลตนเองและป้องกันภาวะกรดยูริกสูงที่ดีที่สุด คือการเลือกรับประทานอาหารที่มีปริมาณพิวรีนต่ำเพื่อลดการเพิ่มกรดยูริกในเลือด และดื่มน้ำเปล่าสะอาดให้มาก เพื่อให้ร่างกายขับกรดยูริกออกมาได้มากขึ้น นอกจากนี้ควรดูแลสุขภาพด้วยการควบคุมน้ำหนัก และออกกำลังกายสม่ำเสมอเพื่อสุขภาพที่ดีโดยรวม
กรดยูริกสูง ต้นเหตุของโรคเรื้อรัง รีบแก้ไขก่อนกลายเป็นโรคร้าย
กรดยูริกสูงเป็นอีกหนึ่งสาเหตุที่ก่อให้เกิดโรคเรื้อรัง และภาวะแทรกซ้อนที่สามารถส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตได้ในระยะยาว ดังนั้น การดูแลสุขภาพให้ดี รับประทานอาหารที่เหมาะสมครบหมู่ และหมั่นสังเกต ติดตามอาการอยู่เสมอจึงช่วยลดโอกาสการเกิดกรดยูริกในเลือดสูง และกรณีที่ตรวจพบได้เร็วก็สามารถแก้ไขและรักษาได้ก่อนที่จะกลายเป็นโรคเรื้อรังในอนาคต
สถาบันโรคไต โรงพยาบาลพระรามเก้า ให้บริการปรึกษา ตรวจวินิจฉัย และให้การรักษาโดยทีมแพทย์เฉพาะทางโรคไต ร่วมกับทีมนักโภชนาการ ในการวางแผนเรื่องอาหารที่เหมาะสมกับสุขภาพของผู้ป่วยแต่ละราย ลดความเสี่ยงในการเกิดโรคร้ายเรื้อรัง และเพื่อสุขภาพที่ดีของผู้ป่วยในระยะยาว
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติม
- Facebook : Praram 9 hospital
- Line : @Praram9Hospital
- โทร. 1270
คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับกรดยูริกสูง
1. ค่ากรดยูริกปกติในเลือดคือเท่าไหร่?
ระดับกรดยูริกในร่างกายที่เป็นปกติจะขึ้นอยู่กับเพศและอายุ ดังนี้
- เด็ก : 2.0-5.5 มิลลิกรัม/เดซิลิตร
- ผู้หญิง : 2.4-6.0 มิลลิกรัม/เดซิลิตร
- ผู้ชาย : 3.4-7.0 มิลลิกรัม/เดซิลิตร
ในเด็ก การขับกรดยูริกออกทางไตยังสามารถทำได้อย่างมีประสิทธิภาพ แต่เมื่ออายุมากขึ้น ความสามารถในการกำจัดกรดยูริกออกเริ่มลดลง แต่ยังคงระดับปกติที่สามารถละลายได้และไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อสุขภาพ
2. กรดยูริกสูงตรวจได้ด้วยวิธีใด
สามารถตรวจระดับกรดยูริกได้จากเลือดและปัสสาวะ โดยการตรวจกรดยูริกในเลือดจะเป็นการดูระดับการสะสมของกรดยูริกในร่างกาย ส่วนการตรวจกรดยูริกในปัสสาวะจะเป็นการดูความสามารถในการขับกรดยูริกทางไต
References
Abudayyeh, A. Abdelrahim, M. & Salahudeen, A. (2014). Chapter 11 - Fluid and Electrolyte Abnormalities in Patients with Cancer. Renal Disease in Cancer Patients, 167-182. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-415948-8.00011-8
Hyperuricemia (High Uric Acid Level). (2023, July 17). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17808-hyperuricemia-high-uric-acid-level
Gout Low Purine Diet. (2022, March 14). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/22548-gout-low-purine-diet
George, C. & Minter, DA. Hyperuricemia. (2022, July 18). In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29083565/
เกี่ยวกับผู้เขียนบทความ
